Hiệu ứng Tetris, một hiện tượng tâm lý thú vị, mô tả việc tham gia vào một hoạt động lặp đi lặp lại, tập trung trong một thời gian dài có thể khiến các yếu tố của hoạt động đó xuất hiện trong suy nghĩ, giấc mơ, hoặc nhận thức khi bạn tỉnh giấc.
Cái tên này bắt nguồn từ trò chơi điện tử kinh điển những năm 1980, nơi những người chơi dành hàng giờ để sắp xếp các khối hình rơi, nhìn thấy những vật dụng hàng ngày dưới dạng hình dạng cần được sắp xếp hoặc mơ thấy những khối hình rơi và các giải pháp trò chơi.
Được nhà báo Jeffery Goldsmith đặt ra vào năm 1994, hiệu ứng Tetris là một ví dụ điển hình về cách não bộ xử lý và lưu giữ thông tin. Những ấn tượng còn sót lại này thường được gọi là dư ảnh nhận thức – không chỉ giới hạn trong trò chơi điện tử, mà còn biểu hiện dưới nhiều hình thức, chẳng hạn như:
-Nhạc chuông quen thuộc: Một bài hát hoặc giai điệu cứ lặp đi lặp lại trong đầu bạn.
-Rung động ảo: Cảm thấy điện thoại rung khi nó không di chuyển.
-Đắm chìm trong văn học: Suy nghĩ bằng giọng nói của một nhân vật trong một cuốn sách bạn đọc được.
-Dư âm chuyên nghiệp: Một người chơi cờ vua nhìn thấy bàn cờ trong tâm trí hoặc một lập trình viên nhìn thấy những dòng mã.
Những trải nghiệm này chứng minh khả năng của não bộ trong việc lưu giữ và tái hiện lại các trải nghiệm, đặc biệt những trải nghiệm đòi hỏi sự tập trung cao độ.
Mối liên hệ giữa Tetris và điều trị PTSD
Một trong những khía cạnh thú vị nhất của hiệu ứng Tetris là tiềm năng ứng dụng của nó trong điều trị rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Post-traumatic stress disorder – PTSD). PTSD thường liên quan đến những hồi tưởng sống động và xâm lấn về một sự kiện sang chấn. Khả năng “sống lại” những sự kiện này của não bộ có nguy cơ gây suy nhược.
Một nghiên cứu năm 2020 tìm hiểu xem liệu chơi Tetris giúp giảm những hồi tưởng này hay không. Các nhà nghiên cứu chia số lượng những người tham gia thành hai nhóm: một nhóm được điều trị tiêu chuẩn (Giải mẫn cảm và tái xử lý bằng chuyển động mắt, hay EMDR – Eye Movement Desensitization and Reprocessing) và một nhóm được điều trị tiêu chuẩn cộng với 60 phút chơi Tetris mỗi ngày trong sáu tuần.
Kết quả, sau sáu tháng, nhóm chơi Tetris báo cáo các triệu chứng PTSD giảm đáng kể và thể tích hồi hải mã, một vùng não quan trọng cho trí nhớ và điều hòa cảm xúc, tăng lên. Tuy nhiên, nhóm không chơi Tetris lại không có những thay đổi này.
Bác Sĩ Emily A. Holmes, một nhà thần kinh học, giải thích hiện tượng này bằng cách nhấn mạnh khả năng xử lý của não bộ bị hạn chế. Não bộ không thể làm hai việc cùng một lúc, bà nói với ABC News. Khi một người chơi Tetris, bản chất đòi hỏi thị giác của trò chơi này chiếm dụng cùng một nguồn lực tinh thần cần thiết để gợi lại một ký ức sống động, đau thương. Bằng cách “cạnh tranh” sự chú ý của não bộ, trò chơi phá vỡ và làm suy yếu sự hình thành của những ký ức đau buồn này.
Giải mã những bí ẩn của giấc mơ và trí nhớ
Hiệu ứng Tetris cũng cung cấp một góc nhìn độc đáo vào cơ chế của giấc ngủ, giấc mơ và trí nhớ. Trong một nghiên cứu mang tính bước ngoặt năm 2000, Bác Sĩ Robert Stickgold, nhà nghiên cứu giấc ngủ tại Harvard University, tìm hiểu hiệu ứng này sau khi bản thân trải nghiệm một hiện tượng tương tự khi leo núi. Ông nhận ra sau một ngày dài leo núi, ông mơ thấy chính vách đá mà mình từng đứng.
Để nghiên cứu điều này một cách có hệ thống, ông sử dụng Tetris, một trò chơi có mô hình hình ảnh được kiểm soát và lặp lại nhiều hơn. Nghiên cứu của Stickgold tiết lộ một số thông tin chi tiết quan trọng:
Người mới chơi Tetris so với người chơi lão luyện: Những người mới chơi Tetris có nhiều khả năng trải nghiệm hiệu ứng này trong giấc mơ hơn những người chơi Tetris lão luyện. Điều này cho thấy não bộ có nhiều khả năng xem lại và xử lý các nhiệm vụ mới hoặc khó hơn trong khi ngủ để củng cố trải nghiệm học tập. Một người càng thành thạo, nhiệm vụ càng ít chiếm “băng thông tinh thần” của họ, khiến họ ít có khả năng mơ về nó hơn.
Trí nhớ không có ý thức: Có lẽ phát hiện đột phá nhất liên quan đến một nhóm người tham gia bị mất trí nhớ do tổn thương hồi hải mã. Mặc dù không thể hình thành ký ức ngắn hạn mới và không có ký ức có ý thức về việc chơi trò chơi, ba trong số năm người tham gia bị mất trí nhớ vẫn báo cáo họ mơ thấy những khối hình rơi xuống. Một người tham gia còn vô thức đặt ngón tay lên đúng phím của trò chơi, thể hiện một trí nhớ thủ tục mà ý thức của cô không thể tiếp cận.
Phát hiện này cho thấy não bộ hình thành nhiều loại ký ức. Hiệu ứng Tetris dường như kích hoạt một phần não bộ lưu trữ ký ức thủ tục hay “vô thức,” tách biệt với những ký ức rõ ràng, có ý thức nhưng bị phai mờ ở những bệnh nhân mất trí nhớ. Như Stickgold lưu ý, đây là một ví dụ sâu sắc về cách những thứ được kích hoạt trong não bộ thực chất là những ký ức dẫn dắt hành vi của mỗi người, nhưng không phải ý thức.
Mặc dù vẫn còn nhiều điều cần tìm hiểu về cách thức hoạt động của hiệu ứng Tetris, nghiên cứu này tiếp tục mang đến một phương pháp tiếp cận mới đầy hứa hẹn để hiểu các quá trình phức tạp của não bộ về trí nhớ, học tập và mơ mộng.
The post ‘Hiệu ứng Tetris’ trong điều trị rối loạn căng thẳng sau sang chấn appeared first on Saigon Nhỏ.
