Ngày 29 Tháng Mười, Tòa Án Nhân Dân Tối Cao công bố lấy ý kiến cho một dự thảo nghị quyết quan trọng, trong đó, một điều khoản hoàn toàn mới tại Điều 5.
Đó là đề xuất về ba điều kiện có thể dẫn đến việc không truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, trong đó có tiêu chí then chốt: hành vi phạm tội được thực hiện “vì mục đích phát triển kinh tế – xã hội.
Dù được xây dựng với ý định tốt đẹp là bảo vệ những cán bộ năng động, dám nghĩ dám làm, nhưng với những tiêu chí còn mơ hồ, quy định này có nguy cơ trở thành một tấm lá chắn hợp pháp cho hành vi tham nhũng, xóa nhòa ranh giới mong manh giữa phụng sự lợi ích công và tư lợi cá nhân.
Về mặt lý luận, đề xuất này ẩn chứa một sự ngụy biện ngay từ cốt lõi. Luận điểm cơ bản để bào chữa cho các hành vi sai phạm thường là do thủ tục hành chính phức tạp, kéo dài, cản trở sự phát triển. Tuy nhiên, nếu một công chức thực sự tâm huyết và không vụ lợi, đối mặt với “rừng” thủ tục đó, họ sẽ tìm mọi cách hợp pháp để hỗ trợ doanh nghiệp, đề xuất cải cách quy trình, hoặc đấu tranh để tháo gỡ ách tắc. Họ sẽ không bao giờ chọn con đường vi phạm pháp luật để rồi nhận về một lợi ích cá nhân. Khoảnh khắc mà họ nhận hối lộ, dù dưới bất kỳ hình thức nào, thì động cơ “vì kinh tế – xã hội” đã lập tức biến chất.
Lợi ích chung khi đó chỉ còn là một cái cớ, một tấm bình phong được dựng lên để che đậy cho hành vi tham nhũng. Khi đã có tư lợi, không thể còn “lợi ích chung.”
Hãy hình dung một kịch bản, một vị phó chủ tịch huyện vì muốn có một nhà máy chế biến nông sản cho địa phương mà giao đất trái thẩm quyền. Người này hoàn toàn có thể lập luận rằng nhờ quyết định “xé rào” của mình mà hàng trăm lao động có việc làm, ngân sách có thêm vài tỷ đồng mỗi năm.
Tương tự, một vị giám đốc sở chỉ định thầu cho doanh nghiệp thân quen, gây thiệt hại hàng tỷ đồng, cũng có thể bao biện rằng mình “muốn giải ngân nhanh,” “đẩy nhanh tiến độ vì sự phát triển của địa phương.” Đây chính là “câu thần chú” đã quá quen thuộc trong hầu hết các đại án kinh tế.
Tương tự, trong lĩnh vực giáo dục, một sai phạm trong đấu thầu xây dựng trường học có thể được biện minh bằng lý do “để các em học sinh sớm có chỗ học.” Nhưng hành vi nhận “lót tay” để một nhà thầu yếu kém năng lực trúng thầu có thể để lại một công trình xuống cấp chỉ sau vài năm, đe dọa an toàn của nhiều thế hệ thầy và trò. Nó gieo vào thế hệ tương lai một thông điệp lệch lạc rằng mục đích có thể biện minh cho phương tiện, kể cả đó là phương tiện bất hợp pháp.
Nguy hiểm hơn, đề xuất này có thể tạo tiền lệ để bào chữa cho cả những đại án tham nhũng lớn. Lịch sử pháp đình đã chứng kiến không ít trường hợp các quan chức cấp cao, dù có những đóng góp nhất định trong việc thúc đẩy các dự án hạ tầng khổng lồ, nhưng đồng thời lại lợi dụng chức quyền để nhận hối lộ hàng triệu đô la.
Nếu áp dụng logic “vì sự phát triển,” phải chăng công trạng đó có thể trở thành “tấm vé” miễn trừ trách nhiệm hình sự? Điều này sẽ gửi đi một thông điệp vô cùng tai hại: rằng chỉ cần tạo ra đủ giá trị vật chất, tội ác tham nhũng ở quy mô lớn cũng có thể được dung thứ.
Không cần nhìn đâu xa, hãy nhìn thẳng vào vết sẹo nhức nhối đại án kit test Việt Á. Những kẻ chủ mưu đã lợi dụng tình thế dịch bệnh khẩn cấp để thông qua những quy trình thần tốc, nâng khống giá kit xét nghiệm và trục lợi hàng ngàn tỷ đồng trên nỗi đau của toàn xã hội. Giả sử đề xuất này tồn tại khi đó, họ hoàn toàn có thể ngụy biện rằng hành động của mình là “vì mục đích chống dịch,” “để nhanh chóng có kit test phục vụ nhân dân.”
Nhưng thực tế phũ phàng đã chứng minh, cái gọi là “mục đích cao cả” đó chỉ là vỏ bọc cho một âm mưu đục khoét ngân sách và túi tiền người dân. Thiệt hại mà Việt Á gây ra không chỉ là vật chất, mà còn là sự xói mòn niềm tin vào ngành y tế, là nỗi phẫn uất của xã hội khi đạo đức bị chà đạp trong lúc nguy nan nhất. Liệu có sự “phát triển” nào biện minh được cho tội ác như vậy?
Sự mơ hồ của cụm từ “vì mục đích phát triển kinh tế – xã hội” chính là mảnh đất màu mỡ nhất cho tiêu cực nảy sinh. Tiêu chí nào để đo lường? Ai sẽ là người có đủ thẩm quyền và sự công tâm để phán xét động cơ thực sự của người phạm tội là “vì dân” hay vì “túi riêng” trong khi bản thân 2 yếu tố này đã thực sự là mâu thuẫn với nhau.
Hơn nữa, các điều kiện đi kèm trong dự thảo cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc quy định “không có khiếu nại, tố cáo” hoặc “đã giải quyết dứt điểm” là một cách tiếp cận nguy hiểm. Trong thực tế, nạn nhân có thể im lặng vì sợ bị trả thù, hoặc bị ép buộc nhận một khoản bồi thường nhỏ để rút đơn. Sự im lặng của nạn nhân không thể là thước đo cho công lý.
Trong khi luật pháp Việt Nam đã có Nghị định 73 năm 2023 để bảo vệ những cán bộ dám nghĩ, dám làm trong khuôn khổ pháp luật, thì dự thảo Nghị quyết này lại có nguy cơ tạo ra một “vùng xám” để bảo vệ cả những kẻ “dám phạm luật.”
Thay vì tạo ra những ngoại lệ có thể bị lợi dụng, cần tập trung vào việc cải cách nền hành chính, đơn giản hóa thủ tục để những cán bộ tâm huyết có không gian cống hiến một cách hợp pháp. Pháp luật cần phải rõ ràng và nghiêm minh, không thể đánh đổi bằng việc tạo ra những kẽ hở, dù là nhỏ nhất, để tham nhũng có cơ hội biến tướng và lộng hành dưới một vỏ bọc mỹ miều.
The post Tấm bình phong ngụy biện cho tham nhũng và lỗ hổng pháp lý appeared first on Saigon Nhỏ.
