Một quan sát phổ biến: khi ngày ngắn lại và nhiệt độ giảm, sức khỏe cộng đồng nói chung cũng hạ theo. Mặc dù các bệnh do virus có thể tấn công bất cứ lúc nào, nhưng mùa đông luôn mang đến cơn cảm lạnh, cúm và các bệnh đường hô hấp khác.
Chúng ta thường cho rằng sự gia tăng theo mùa này là do mọi người tụ tập trong nhà và mặc dù điều đó chắc chắn đóng một vai trò, nhưng bức tranh toàn cảnh lại liên quan đến những tương tác thú vị giữa sinh học virus, điều kiện môi trường và sinh lý của chính mỗi người.
Độ ổn định của virus và các yếu tố môi trường
Một trong những lý do quan trọng nhất dẫn đến sự gia tăng lây truyền vào mùa đông liên quan đến đặc điểm vật lý của virus, đặc biệt với những loại có lớp vỏ lipid, như influenza virus và virus corona.
Ở nhiệt độ mùa hè ấm, lớp vỏ lipid (chất béo) của những loại virus này có xu hướng hóa lỏng. Điều này làm cho virus kém ổn định, dễ vỡ và ít lây truyền trong môi trường. Tuy nhiên, khi không khí lạnh đi, lớp màng lipid này vẫn còn nguyên vẹn và cứng. Cấu trúc bền vững này cho phép virus tồn tại lâu trên bề mặt và duy trì khả năng lây nhiễm. Khi virus mạnh mẽ, ổn định trong thời tiết lạnh gặp môi trường ấm áp, ẩm ướt của đường hô hấp vật chủ, lớp phủ sẽ tan ra, cho phép vật liệu di truyền xâm nhập vào tế bào và bắt đầu quá trình lây nhiễm.
Một yếu tố môi trường quan trọng khác: độ ẩm. Không khí mùa đông, cả trong nhà và ngoài trời, thường khô hơn nhiều. Khi người bệnh ho hoặc hắt hơi, các hạt virus dạng khí dung sẽ bị đẩy ra ngoài. Trong điều kiện độ ẩm cao, các hạt này nhanh chóng liên kết với các phân tử nước, trở nên nặng nề và nhanh chóng rơi ra khỏi không khí. Tuy nhiên, trong không khí có độ ẩm thấp của mùa đông, những giọt virus này bốc hơi nhanh, để lại các hạt virus nhỏ, nhẹ và cô đặc, lơ lửng trong không khí trong thời gian dài, di chuyển xa và dễ bị con người hít vào, làm tăng đáng kể nguy cơ lây truyền.
Môi trường trong nhà làm trầm trọng thêm điều này. Khi thời tiết lạnh, mọi người đóng cửa sổ và giảm thông gió để giữ nhiệt. Điều này dẫn đến không khí cũ, tuần hoàn, cho phép vi trùng trong không khí tồn tại và tích tụ. Nhiệt độ khô trong nhà từ lò sưởi và bộ tản nhiệt càng làm giảm độ ẩm, tạo điều kiện lý tưởng cho sự lây lan của virus trong không khí.
Những thay đổi sinh lý và hệ thống miễn dịch
Ngoài bản thân virus và môi trường, nghiên cứu cho thấy nhiệt độ lạnh có ảnh hưởng trực tiếp đến cơ chế phòng vệ của cơ thể.
Một tuyến phòng thủ quan trọng chống lại các tác nhân gây bệnh hít phải là hệ thống miễn dịch niêm mạc trong mũi. Các nghiên cứu khám phá giả thuyết rằng không khí lạnh làm giảm hiệu quả của cơ chế phòng vệ này. Một giả thuyết tập trung vào các túi ngoại bào (Extracellular vesicle – EV), những túi nhỏ do các tế bào tiết ra mang các phân tử tín hiệu miễn dịch. Nghiên cứu chỉ ra khi nhiệt độ bên trong mũi giảm chỉ vài độ, số lượng và chất lượng của các EV bảo vệ này sẽ giảm, do đó khả năng phát hiện và tiêu diệt virus xâm nhập của các tế bào lót trong đường mũi bị suy giảm, khiến nhiễm trùng dễ dàng xâm nhập.
Mặc dù các cơ chế chính xác vẫn đang được nghiên cứu và chưa có sự đồng thuận chung, nhưng phát hiện này cho thấy chỉ cần hít thở không khí lạnh cũng làm suy yếu các rào cản ban đầu của hệ thống miễn dịch. Điều này đưa ra một lời giải thích khoa học hơn nhiều so với quan niệm cũ rằng “ra ngoài với mái tóc ướt” sẽ khiến bạn bị ốm.
Giảm thiểu rủi ro
Cuối cùng, mùa đông tạo ra một yếu tố hoàn hảo cho các bệnh về đường hô hấp: bản thân virus mạnh, không khí khô giúp nó di chuyển và tồn tại lâu, việc thiếu thông gió khiến virus tập trung lại và khả năng miễn dịch qua mũi của chúng ta sẽ bị suy yếu do thời tiết lạnh.
Mặc dù nguy cơ gia tăng, nhưng những nguyên tắc cơ bản để giữ gìn sức khỏe vẫn không thay đổi. Rửa tay thường xuyên và kỹ lưỡng là tối quan trọng, cũng như thường xuyên vệ sinh các bề mặt thường xuyên tiếp xúc. Tiêm vaccine cúm mùa và cập nhật các loại vaccine được khuyến nghị khác giúp giảm đáng kể nguy cơ nhiễm trùng và các bệnh nghiêm trọng. Để chống lại không khí khô, việc sử dụng máy tạo độ ẩm trong nhà cũng rất hữu ích, không chỉ để tạo sự thoải mái mà còn giúp môi trường ít thuận lợi hơn cho virus lây lan trong không khí. Cuối cùng, nếu được, việc cải thiện thông gió – ngay cả bằng cách mở cửa sổ thoáng qua vài lần một ngày – sẽ làm mới nguồn cung cấp không khí trong nhà.
Hiểu được các yếu tố sinh học, môi trường và sinh lý có mối liên hệ với nhau này sẽ làm nổi bật lý do tại sao mùa đông là thời điểm mà con người dễ mắc bệnh và giúp chúng ta thực hiện các biện pháp cụ thể để bảo vệ bản thân.
(Theo Mentalfloss)
The post Cúm hay xuất hiện vào mùa đông, vì sao? appeared first on Saigon Nhỏ.
