“Con voi giữa phòng” (“the elephant in the room”) là một thành ngữ tiếng Anh chỉ điều bản chất, căn cốt, rõ ràng, quyết định thành bại của một vấn đề nhưng nó quá lớn nên không ai muốn nhắc đến nó khi giải quyết vấn đề mà lờ đi, coi như không thấy.
Ngân sách cho đảng chính là một “con voi giữa phòng” như vậy. Ở Việt Nam, câu chuyện tinh giản bộ máy, cắt giảm chi tiêu lãng phí vẫn đang được bàn thảo nhiệt tình, nhưng ai nấy cố tình lờ đi, coi như không thấy vấn đề “ngân sách cho đảng.”
Để tiết kiệm ngân sách quốc gia, đầu tư cho phát triển, không thể không cắt giảm ngân sách bên đảng. Nhưng ngân sách cho đảng từ lâu là chuyện bí mật.
Trao đổi với RFA, Giáo sư Vũ Tường, Trưởng khoa Chính trị học Đại học Oregon, cho biết:
“Về nguyên tắc thì ĐCSVN khác biệt với chính phủ, nhưng trên thực tế thì không khác nhau. Một trong những biểu hiện của điều này là Đảng sử dụng nguồn thu của chính phủ từ tiền thuế của người dân Việt Nam. Việc chi tiêu của Đảng đối với tiền thuế của dân hoàn toàn không được công chúng giám sát và kiểm tra.
Tổng chi tiêu của Đảng để tiến hành các hoạt động của riêng mình là một bí mật. Chắc chắn những chi tiêu này của Đảng là một gánh nặng lớn cho ngân sách quốc gia. Có lẽ có hàng chục nghìn cán bộ Đảng trong số hơn 5,6 triệu đảng viên. Họ điều hành các tổ chức của Đảng. Các tổ chức Đảng này được mở rộng cùng với bộ máy quan liêu của chính phủ trên toàn xã hội.”
Luật quy định về bí mật ngân sách ĐCSVN
Danh mục bí mật nhà nước ban hành năm 2020 xếp kế hoạch tài chính của Văn phòng Trung ương Đảng vào mức độ “mật” (Điều 2). Cùng với ngân sách Văn phòng Trung ương Đảng, có ngân sách hàng năm của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an và Ban Quản lý Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Giáo sư Vũ Tường cho biết ở cấp quốc gia, Văn phòng Trung ương Đảng (CPO) điều phối công việc của Đảng dưới sự giám sát trực tiếp của Bộ Chính trị và Ban Bí thư. Người đứng đầu Văn phòng này là thành viên của Ban Bí thư có cấp bậc chính thức cao hơn một bộ trưởng chính phủ.
Trong khi ngân sách Bộ Quốc phòng và một phần của Bộ Công an thì có thể hiểu được vì liên quan đến an ninh, quốc phòng, tình báo, không ai có thể giải thích được vì sao ngân sách cho Văn phòng Trung ương Đảng và Ban Quản lý Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh lại cần phải “mật.”
Điều 46 Điều lệ đảng cho biết “tài chính của Đảng gồm đảng phí do đảng viên đóng, từ ngân sách nhà nước và các khoản thu khác.” Ở đây có thể hiểu ngân sách nhà nước là nguồn thu chính của đảng, còn đảng phí do đảng viên đóng theo nghĩa vụ không nhiều. Điều lệ đảng cũng quy định “tài chính, tài sản của Đảng” chỉ “được công khai trong nội bộ từng cấp ủy đảng và trong từng cơ quan đảng” (Điều 46).
Trao đổi với RFA, Giáo sư Nguyễn Văn Chữ, nguyên trưởng khoa Kinh tế và Kinh doanh, Đại học Houston, Downtown, nhấn mạnh rằng thống kê ngân sách của Việt Nam vô cùng yếu kém và mơ hồ. Điều này làm cho các nhà nghiên cứu không thể có dữ liệu đáng tin cậy để phân tích một cách chính xác. Ngay cả các báo cáo của IMF (Quỹ Tiền tệ Quốc tế) cũng chỉ ra các dữ liệu thống kê của Việt Nam có vấn đề. Giáo sư Vũ Tường có cùng nhận xét với Giáo sư Nguyễn Văn Chữ. Theo ông, Việt Nam đang tăng cường xiết chặt việc tiếp cận thông tin tài chính công vì những thông tinh này có thể phơi bày tình trạng kém hiệu quả, tham nhũng hoặc quản lý yếu kém của Đảng và nhà nước. Đây là việc làm có chủ ý chứ không phải do “năng lực yếu kém”. Ông phân tích về mục đích của việc giữ bí mật các thông tin ngân sách như vậy:
“Việc kiểm soát chặt chẽ dữ liệu tài chính này không chỉ đơn thuần là duy trì tính bí mật; mà còn là động thái được tính toán để ngăn chặn sự giám sát và trách nhiệm giải trình.
Bằng cách hạn chế quyền truy cập vào các tài liệu như vậy, Đảng và chính phủ Việt Nam muốn giảm thiểu khả năng bị chỉ trích của công chúng hoặc những áp lực dẫn đến phải minh bạch hơn. Sự không minh bạch này tạo ra rào cản đáng kể đối với các tổ chức giám sát độc lập, các tổ chức phi chính phủ và các học giả cố gắng đánh giá và thẩm định các hoạt động tài chính của đảng và chính phủ, cuối cùng là hạn chế khả năng giám sát có ý nghĩa thực chất.”
Các quyết định về ngân sách của nhà nước – đánh loại thuế nào, cung cấp dịch vụ công nào và gánh bao nhiêu nợ – ảnh hưởng lâu dài tới quốc gia và mỗi người dân.
Cán bộ Đảng ăn lương ngân sách: câu chuyện từ Gia Nghĩa
Các tổ chức chính trị xã hội do Đảng quản lý thông qua Mặt trận Tổ quốc, từ Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên đến Hội cựu chiến binh, Hội nông dân, về bản chất là các tổ chức cung cấp dịch vụ công trong phạm vi hoạt động của họ.
Khác với các nước dân chủ, nơi các tổ chức này do dân tự quản, ở Việt Nam, những người làm việc cho các tổ chức do Đảng quản lý nêu trên cũng là cán bộ nhà nước.
Hiện nay, Thành ủy Gia Nghĩa thuộc Tỉnh Đắk Nông không muốn tiếp nhận thêm nhân sự từ xã Đắk Ha do họ đã có quá nhiều cán bộ, lên đến 462 người. “Trong đó 340 người thuộc biên chế khối Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội.”
Chúng ta thấy gì ở “câu chuyện nhỏ” này ở thành phố cấp tỉnh Gia Nghĩa với số dân chỉ hơn 60 ngàn người? Những cán bộ thuộc biên chế khối Đảng và các tổ chức chính trị – xã hội do Đảng quản lý cũng ăn lương từ ngân sách nhà nước.
Đảng là một bộ máy song hành với bộ máy hành chính của chính phủ và lãnh đạo bộ máy đó. Liệu cán bộ bên Đảng có được tinh giản để tiết kiệm ngân sách không? Đây không chỉ là câu hỏi dành cho bộ máy đảng ở trung ương mà còn cho cả bộ máy ở địa phương, vì bộ máy địa phương tổ chức theo nguyên tắc trung ương có cái gì thì địa phương có cái đó.
Chương trình “Khảo sát Ngân sách Mở” (Open Budget Survey) thuộc Tổ chức “Đối tác ngân sách quốc tế” (International Budget Partnership) hằng năm chấm điểm theo thang điểm 100 về mức độ minh bạch ngân sách và khả năng công chúng tiếp cận và tham gia quản lý việc chi tiêu ngân sách của các nước. Ở Đông Nam Á, điểm số của Việt Nam là 19 (trên 100), chỉ cao hơn Đông Timor (11 điểm), Campuchia (2 điểm) và Miến Điện (0 điểm).
Minh bạch ngân sách đảng để làm gương: chuyện không khó
Ngày 27 tháng 4, 2025, Tỉnh ủy Điện Biên đã đề xuất trong số mười chín đơn vị trực thuộc Mặt trận Tổ quốc tỉnh, chín đơn vị sẽ bị giải thể và mười đơn vị được giữ lại. Như vậy, tỉnh ủy Điện Biên sẽ cắt bỏ khoảng gần một nửa số lượng các tổ chức chính trị – xã hội trực thuộc. Theo Giáo sư Carl Thayer, diễn biến nói trên ở tỉnh Điện Biên cho các nhà nghiên cứu một ví dụ điển hình để tiên đoán về những gì có thể xảy ra ở các tổ chức chính trị – xã hội do ĐCSVN lãnh đạo trên khắp Việt Nam trong năm nay và năm tới.
Tuy vậy, do ngân sách cho những tổ chức ngoại vi của ĐCSVN không được công khai, không ai biết chính sách khi cắt giảm như vậy, ngân sách sẽ tiết kiệm cụ thể được bao nhiêu tiền. Theo Giáo sư Zachary Abuza, các nhà lãnh đạo Việt Nam sẽ tiếp tục giữ bí mật ngân sách của ĐCSVN. Trong khi họ đã có những bước tiến minh bạch hơn với các khoản thu chi khác của ngân sách quốc gia, bao gồm cả chi tiêu quốc phòng, thì việc công bố ngân sách cho bên Đảng sẽ ngày càng khó thực hiện hơn. Còn Giáo sư Carl Thayer cho rằng ĐCSVn sẽ không giải tán các tổ chức này vì điều đó sẽ tạo ra không gian cho các nhóm xã hội dân sự độc lập nổi lên. Ưu tiên hàng đầu của ĐCSVN luôn là duy trì sự ổn định chính trị. Ông nói:
“”Cuộc cách mạng tổ chức bộ máy” của Tổng Bí thư Tô Lâm liên quan đến một sự đánh đổi. Đó là sự đánh đổi giữa việc tinh giản hệ thống chính trị, để giảm chi phí và tình trạng kém hiệu quả, trong khi vẫn bảo đảm duy trì sự ổn định chính trị, bằng cách duy trì mạng lưới tổ chức đơn nhất do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức quần chúng của Mặt trận đứng đầu.”
Trưởng Ban tổ chức Trung ương Đảng Lê Minh Hưng cho biết BCH Trung ương ĐCSVN giảm ít nhất bốn tổ chức Đảng, 25 đoàn đại biểu và 16 tổ chức Đảng và bổ sung thêm hai Ban Chấp hành Đảng trực thuộc Trung ương. Hiện nay, sau khi tái cơ cấu, ĐCSVN còn Ban tổ chức, Ủy ban Kiểm tra, Ban tuyên giáo, Ban nội chính, Học viện chính trị, Hội đồng lý luận và Ban chính sách, chiến lược. Vậy ĐCSVN sẽ tiết kiệm được bao nhiêu tiền khi thực hiện cuộc tái cấu trúc như vậy?
Theo Giáo sư Carl Thayer, không thể có câu trả lời minh bạch với những thông tin hiện có. Ông trao đổi với RFA:
“Giảm chi phí và nâng cao hiệu quả là một trong những mục tiêu đã nêu của “cuộc cách mạng tinh gọn” hiện đang được ĐCSVN thực hiện. Việc thiếu minh bạch về cách thức ĐCSVN nhận tài trợ từ ngân sách nhà nước làm suy yếu bất kỳ đánh giá khách quan nào về sự thành công hay không thành công của việc tinh gọn hệ thống chính trị của Việt Nam.”
Ở các nước có hệ thống chính trị dân chủ đa đảng, các đảng phái không có trách nhiệm công khai thu chi của họ, ngoại trừ những vấn đề cụ thể do luật pháp định. Lý do là các đảng phái chính trị này không được hưởng tiền từ ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, ở Việt Nam, do ĐCSVN là đảng duy nhất cầm quyền và dùng ngân sách nhà nước từ tiền thuế của nhân dân. Như vậy, ngân sách cho đảng có nên là điều bí mật hay không? Theo hầu hết các chuyên gia, câu trả lời là không. Giáo sư Vũ Tường nhận định:
“Để xây dựng một chính quyền và xã hội văn minh, nếu Việt Nam không chấp nhận dân chủ đa đảng, thì ít nhất ĐCSVN nên công khai thu chi và tài sản của mình để cho dân chúng giám sát vì đó là tiền thuế của họ.”
Còn Giáo sư Carl Thayer đưa ra một số gợi ý chính sách để ngân sách của ĐCSVN trở nên minh bạch trong điều kiện chính trị của riêng Việt Nam:
“Quốc hội Việt Nam nên thông qua Luật Tài chính của Đảng Cộng sản Việt Nam và đưa luật này vào một phần không thể tách rời của ngân sách nhà nước hàng năm với các dự toán trước cho mỗi nhiệm kỳ năm năm.
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam nên được yêu cầu giải trình về ngân sách của đảng trong báo cáo của mình trước đại hội đảng toàn quốc và nộp báo cáo kiểm toán hồ sơ tài chính của đảng.
Ngoài ra, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam nên được yêu cầu nộp báo cáo tài chính hàng năm lên Ban Chấp hành Trung ương để giải trình về các ưu tiên chính sách và chi tiêu.”
Tin từ RFA Read More
