Thế kỷ 21 mở ra một kỷ nguyên hội nhập kỹ thuật số chưa từng có, định hình lại cơ bản các khía cạnh của kết nối con người, thương mại và những khía cạnh đời thường nhất trong cuộc sống hàng ngày.
Từ những lần lướt Instagram vô tận và sự tiện lợi của hệ thống chạm điện thoại để chi trả cho đến những trợ lý AI tinh vi như ChatGPT tạo ra những nhu cầu đơn giản như danh sách hàng tạp hóa, công nghệ không ngừng tối ưu hóa cuộc sống của con người. Tuy nhiên, sự tối ưu hóa không ngừng này đi kèm với một sự đánh đổi đáng kể: thời gian và sự chú ý của chúng ta ngày càng tăng, khiến mọi người liên tục bị ràng buộc với các thiết bị điện tử.
Các số liệu thống kê về việc sử dụng thiết bị kỹ thuật số rất rõ ràng. Một báo cáo vào năm 2024 của công ty quản lý dữ liệu Harmony Healthcare IT cho thấy trung bình, người Mỹ dành tới năm giờ 16 phút mỗi ngày chỉ riêng cho điện thoại thông minh. Con số này chưa tính cả thời gian sử dụng máy tính xách tay, máy tính bảng, TV thông minh và các giao diện kỹ thuật số khác, cho thấy mức độ của thời gian sử dụng màn hình còn lớn hơn.
Sự hiện diện kỹ thuật số lan tỏa này tạo ra một áp lực liên tục: làm thế nào mọi người có thể hoàn toàn hiện diện và tập trung vào cuộc sống hàng ngày – cả trong trách nhiệm công việc lẫn thời gian rảnh rỗi – khi chính những công cụ mọi người dựa vào lại được thiết kế chuyên nghiệp để nắm bắt và duy trì sự tập trung của chúng ta?
Yêu cầu thuật toán và nền kinh tế
Thách thức này càng trở nên phức tạp hơn bởi các cơ chế cốt lõi thúc đẩy các nền tảng kỹ thuật số hiện đại. Các thuật toán ngày càng tinh vi, được lập trình không chỉ để cung cấp thông tin mà còn để tối đa hóa sự tương tác của người dùng bằng cách cung cấp cho chúng ta nội dung được cá nhân hóa cao, được chọn lọc chính xác theo sở thích, thành kiến và các yếu tố kích hoạt cảm xúc của từng cá nhân. Điều này tạo ra một vòng lặp mạnh mẽ, tự củng cố, khiến việc thoát khỏi sự tập trung trở nên khó khăn.
Con người đang sống trong cái mà các chuyên gia gọi là nền kinh tế chú ý, nơi sự tập trung là thứ hàng hóa có giá trị nhất, và các nền tảng kỹ thuật số đang trong một cuộc chiến không ngừng để giành lấy nó.
Môi trường này thúc đẩy một phong trào ngày càng phát triển trong giới nghiên cứu, nhà tư tưởng và chuyên gia sức khỏe tâm thần, nhằm tìm kiếm các giải pháp thiết thực, dễ tiếp cận, giúp mọi người quản lý cuộc sống số mà không ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần hay kết nối với thế giới hữu hình.
Một trong những tiếng nói nổi bật như vậy là Soren Gordhamer, đồng sáng lập Wisdom Ventures, người sáng lập và chủ trì hội nghị Wisdom 2.0 đầy ảnh hưởng – một nền tảng chuyên khám phá sự giao thoa giữa chánh niệm và công nghệ hiện đại – đồng thời là tác giả của cuốn sách “The Essential: Discovering What Really Matters in an Age of Distraction” (Điều cốt yếu: Khám phá điều quan trọng nhất trong thời đại xao nhãng).
Gordhamer gần đây đưa ra những gợi ý thiết thực, khả thi để sử dụng công nghệ “mà không mất trí” trên podcast 10% Happier with Dan Harris. Những hiểu biết sâu sắc của ông tập trung vào việc chuyển đổi động lực từ sự phục tùng thụ động trước những yêu cầu của công nghệ sang sự tương tác có chủ đích, vững chắc và kiểm soát với các thiết bị.
Năm trụ cột cho cuộc sống kỹ thuật số chánh niệm
Triết lý của Gordhamer bắt nguồn từ sự hiểu biết rằng trách nhiệm đối với hạnh phúc trong thời đại kỹ thuật số hoàn toàn thuộc về mỗi người. Ông cho biết công nghệ là một công cụ, và giống như bất kỳ vật dụng nào, tác động của nó hoàn toàn phụ thuộc vào cách sử dụng. Dưới đây là năm chiến lược cốt lõi của ông để nuôi dưỡng mối quan hệ chánh niệm với công nghệ:
Nhận biết và kiềm chế mạng xã hội
Gordhamer khéo léo mô tả mạng xã hội và nhiều nền tảng kỹ thuật số như một “trò chơi” – một hệ thống được thiết kế tỉ mỉ để giữ cho sự chú ý của con người liên tục bị tiêu tốn. Trò chơi này cần nhiên liệu, và đó chính là sự chú ý. Thiết kế này thường khuyến khích tâm lý luôn nhìn ra bên ngoài bản thân, thúc đẩy sự so sánh, sự công nhận từ bên ngoài và sự tìm kiếm không ngừng nghỉ những điều mới lạ.
Để kiềm chế việc tiếp thêm nhiên liệu cho cơ chế mạnh mẽ này, Gordhamer khuyên mọi người nên chủ động chuyển hướng sự chú ý sang các hoạt động có giá trị nội tại, nuôi dưỡng bản thân và củng cố các mối quan hệ trong thế giới thực. Điều này được thể hiện thông qua việc ưu tiên dành thời gian ngoài trời giữa thiên nhiên, điều giúp giảm căng thẳng và cải thiện chức năng nhận thức, và đầu tư vào thời gian chất lượng, riêng tư bên những người thân yêu – các tương tác mà công nghệ có thể làm trung gian nhưng không bao giờ hoàn toàn thay thế. Bằng cách lựa chọn nơi để hướng sự chú ý hạn chế của mình, con người giành lại quyền kiểm soát nguồn tài nguyên quý giá nhất của mình.
Thực hành thời gian không dùng công nghệ
Nguyên lý cốt lõi của chánh niệm kỹ thuật số là thiết lập những ranh giới rõ ràng, không thể thương lượng. Gordhamer ủng hộ mạnh mẽ việc dành riêng giờ đầu tiên và giờ cuối cùng trong ngày làm những khu vực không có công nghệ. Phương pháp này được thiết kế để bảo vệ những điểm chuyển tiếp quan trọng trong ngày.
Giờ đầu tiên bắt đầu khi bạn không bị ảnh hưởng bởi màn hình, được nuôi dưỡng, hỗ trợ, lành mạnh và tái tạo. Tham gia vào các hoạt động như đi bộ buổi sáng, thiền, viết nhật ký hoặc vận động tập trung cho phép não bộ thức dậy dần dần và thiết lập một giai điệu có chủ đích cho cả ngày, thay vì phản ứng ngay lập tức với các yêu cầu bên ngoài (email, tin tức, thông báo).
Tương tự, dành giờ cuối cùng để thư giãn không màn hình – giảm độ sáng của đèn, đọc sách giấy hoặc tham gia vào các cuộc trò chuyện nhẹ nhàng – giúp cải thiện đáng kể giấc ngủ ngon. Ánh sáng xanh và nội dung kích thích từ màn hình được biết là những tác nhân gây rối loạn sản xuất melatonin, cản trở quá trình thư giãn tự nhiên của cơ thể. Việc bảo vệ hai khoảng thời gian này giúp củng cố nền tảng hạnh phúc có thể chịu đựng được những đòi hỏi của ngày mới.
Nuôi dưỡng sự tĩnh lặng
Công nghệ hiện đại xóa bỏ phần lớn không gian cần thiết cho những suy nghĩ và chiêm nghiệm phi cấu trúc. Mỗi khoảnh khắc tĩnh lặng ngắn ngủi – khi xếp hàng, đi phương tiện công cộng, hay dừng lại giữa các công việc – giờ đây thường được lấp đầy bằng việc theo bản năng với lấy chiếc điện thoại thông minh.
Gordhamer khuyến khích một hành động kháng cự đơn giản nhưng triệt để: cho phép bản thân được buồn chán.
Thói quen tưởng chừng nhỏ nhặt này lại mang đến những lợi ích nhận thức sâu sắc. Khi bạn chống lại sự thôi thúc lấp đầy mọi khoảng trống bằng dữ liệu kỹ thuật số, bạn đang tạo ra không gian cho sự lang thang của tâm trí và tư duy phân tán, vốn rất cần thiết cho sự sáng tạo, giải quyết vấn đề và củng cố trí nhớ. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiện diện trong từng khoảnh khắc: Khi bạn đi bộ, thì chỉ đi thôi, không phải dùng điện thoại. Khi bạn đứng, chỉ cần đứng yên đấy.
Hơn nữa, ông gợi ý nên tận dụng những khoảnh khắc này để tương tác với môi trường xung quanh, chẳng hạn như giao tiếp bằng mắt và nhìn thấy người phục vụ bạn tại cửa hàng. Sự tái kết nối đơn giản này với thế giới giác quan sẽ chống lại hiệu ứng cô lập của việc đắm chìm liên tục vào công nghệ số và đưa bản thân trở về thực tại.
Suy ngẫm về bản chất hữu hạn của cuộc sống và điều thật quan trọng
Động lực mạnh mẽ nhất cho lối sống có chủ đích là nhận thức về vô thường. Gordhamer khai thác chân lý triết học sâu sắc này, nhắc nhở chúng ta rằng nhịp tim là có hạn và bạn không bao giờ biết khi nào tim sẽ ngừng đập. Suy ngẫm này không có ý ám chỉ điều gì đó u ám, mà đúng hơn, một chất xúc tác sâu sắc để xác định các ưu tiên.
Bằng cách thường xuyên tự hỏi: “Tôi muốn dành những nhịp tim đó để làm gì?,” bạn có thể hiểu rõ về các giá trị cốt lõi, mục tiêu và mối quan hệ của mình. Sự suy ngẫm chánh niệm này đóng vai trò làm động lực tốt nhất để điều chỉnh các hành động hàng ngày của mình – kể cả hành vi kỹ thuật số – với các giá trị sâu sắc nhất. Khi phải đối mặt với lựa chọn giữa việc lướt website vô định hay tham gia vào một hoạt động có ý nghĩa, việc nhận ra bản chất hữu hạn của cuộc sống sẽ cung cấp động lực cần thiết để lựa chọn điều thứ hai.
Thực hiện các thử nghiệm kỹ thuật số
Để hiểu mối quan hệ của chúng ta với công nghệ, bạn phải có thái độ tò mò và thử nghiệm. Gordhamer gợi ý nên sử dụng một khoảng thời gian tự vấn tỉnh thức, tự hỏi những cảm xúc hoặc mong muốn cụ thể nào (ví dụ như cô đơn, lo lắng, nhu cầu mới lạ) kích hoạt việc tự động với tới điện thoại. Thực hành này làm sáng tỏ những động lực tâm lý tiềm ẩn của việc sử dụng điện thoại một cách cưỡng chế.
Một thí nghiệm cụ thể hơn mà ông đề xuất là so sánh hai ngày liên tiếp: ngày đầu tiên, một ngày bạn không theo dõi thời gian sử dụng màn hình mà chỉ sử dụng thiết bị như bình thường, và ngày thứ hai, bạn hoàn toàn không dùng điện thoại (hoặc hạn chế nghiêm ngặt việc sử dụng). Bằng cách ghi chép tỉ mỉ cảm nhận của bản thân mỗi ngày – mức độ căng thẳng, năng suất, kết nối và sự bình yên – bạn sẽ có được bằng chứng thực nghiệm về tác động của thói quen kỹ thuật số. Phương pháp tiếp cận khách quan, mang tính điều tra này chuyển đổi mối quan hệ từ thói quen vô thức sang lựa chọn có ý thức.
Sự bắt buộc của trách nhiệm cá nhân
Thông điệp bao hàm của Gordhamer rất rõ ràng: gánh nặng của hạnh phúc không nằm ở bản thân công nghệ. Các thuật toán và mô hình kinh doanh của các nền tảng kỹ thuật số được thiết kế để thu hút lợi nhuận và sự chú ý, chứ không phải vì sức khỏe tinh thần hay sự thỏa mãn của người dùng. Vì vậy, để sống một cuộc đời hiện diện và có ý nghĩa trong thời đại kỹ thuật số, mọi người phải chủ động nuôi dưỡng sức đề kháng và xây dựng các cấu trúc hỗ trợ cho tính nhân văn của mình.
Chúng ta phải dành thời gian cho thiền định, đi dạo, đi chơi với bạn bè, Gordhamer kết luận, nhấn mạnh bản chất thiết yếu của việc lên lịch chủ động. Nếu không có nỗ lực chủ động này, bạn sẽ rất dễ bị lạc lối trong “trò chơi” này. Cuối cùng, ông cũng cảnh báo, trò chơi này không phục vụ chúng ta. Việc áp dụng những lời khuyên chánh niệm này không phải để loại bỏ công nghệ, mà sử dụng nó một cách có chủ đích – như một người phục vụ, chứ không phải kẻ làm chủ sự chú ý của con người.
(theo CNBC)
The post Bí quyết ‘kiềm chế’ dùng công nghệ appeared first on Saigon Nhỏ.
