Ngày 20 Tháng Mười, 1973, Nữ hoàng Elizabeth II long trọng cắt băng khánh thành nhà hát Con Sò Sydney (Sydney Opera House) – công trình này đã trở thành một trong những biểu tượng được nhận diện nhiều nhất trên thế giới. Nhưng ít ai biết rằng, tòa kiến trúc lộng lẫy ấy suýt nữa đã mang một hình dạng hoàn toàn khác.
Giấc mơ vươn cánh buồm giữa vịnh Sydney
Khi nhà thiết kế người Đan Mạch Jørn Utzon đoạt giải trong cuộc thi quốc tế vào thập niên 1950, ý tưởng “những cánh buồm no gió” của ông đã gây choáng ngợp giới chuyên môn. Công trình khởi công năm 1957, kéo dài suốt 14 năm và vượt ngân sách gốc đến 14 lần, với tổng chi phí lên tới 102 triệu đô la Úc – một con số khổng lồ vào thời đó. Số tiền nầy bây giờ tương đương hơn 1,2 tỷ đô Úc, tức gần bằng chi phí xây một sân vận động quốc tế hiện đại hay một tòa nhà chính phủ quy mô lớn.
Thế nhưng chính thiết kế táo bạo ấy – những vỏ sò trắng vươn mình trên mặt nước xanh biếc của Bennelong Point – đã thách thức mọi giới hạn kỹ thuật xây dựng, biến công trình này thành một kỳ quan kiến trúc hiện đại.
Nếu lịch sử chọn con đường khác, có lẽ bến cảng Sydney hôm nay đã mang một diện mạo khác hẳn.
Những bản vẽ suýt thành hiện thực. Á quân trong cuộc thi thiết kế năm ấy là Nhóm Hợp tác Philadelphia – gồm bảy kiến trúc sư nổi tiếng người Mỹ, đều giảng dạy tại Đại học Pennsylvania.
Thay vì hình cánh buồm, họ lấy cảm hứng từ vỏ ốc nautilus. Tòa nhà của họ xoáy tròn như vỏ ốc, bao quanh bởi những khung kính cao toàn phần, mái được tạo từ các tấm bê tông gấp, phủ đồng óng ánh dưới nắng.
Đó là một thiết kế lạ mắt, mang hơi hướng điêu khắc hơn là công trình công cộng, nhưng lại thiếu cái hồn của nước Úc – theo lời ban giám khảo.
Một giấc mộng khác của nhạc trưởng Goossens
Một trong những người đầu tiên kêu gọi xây dựng nhà hát quốc gia là Sir Eugene Goossens, nhạc trưởng Dàn nhạc Giao hưởng Sydney và giám đốc Nhạc viện NSW.
Dù không chính thức tham dự cuộc thi, ông vẫn gởi bản thiết kế riêng – một kiến trúc Art Deco với sân khấu ngoài trời hướng ra mặt nước, tạo thành không gian hòa nhạc giữa thiên nhiên.
Nếu bản vẽ ấy được chọn, có lẽ ngày nay người ta đã ngồi dưới trời sao nghe nhạc cổ điển vang vọng qua mặt vịnh – một hình ảnh cũng rất lãng mạn nhưng không mang nét hiện đại như tầm nhìn của Utzon.
Phương án của người Úc. Đề án được xếp hạng cao nhất trong nước là của hai kiến trúc sư Peter Kollar và Balthazar Korab.
Hội đồng giám khảo ca ngợi họ về “kế hoạch rất khéo léo và tinh tế,” tuy nhiên phần hình khối lại theo xu hướng vuông vức, thấp tầng thịnh hành của thập niên 1960 – khiến công trình không đủ sức gây ấn tượng mạnh mẽ.
Ngoài ra, công ty kiến trúc Anh quốc Vine and Vine cũng gửi một phương án rực rỡ: tòa nhà sơn đỏ tươi, gồm hai thính phòng riêng biệt nối bằng tiền sảnh – nhà hàng, cùng một quảng trường lõm sát mép nước.
Nghe có vẻ thú vị, nhưng bản thiết kế ấy bị đánh giá là thiếu kịch tính, không thể trở thành “một biểu tượng mang tầm quốc gia.”
Lịch sử chọn đúng con đường. Tất cả những phương án thay thế ấy cuối cùng bị xếp lại trong ngăn kéo, không bao giờ thấy ánh sáng mặt trời.
Nhờ vậy, nước Úc mới có được hình ảnh nhà hát Con Sò – với những mái vỏ cong mềm mại như cánh buồm đang no gió, phản chiếu rực rỡ trên mặt vịnh mỗi khi bình minh lên.
Công trình của Jørn Utzon từng bị chỉ trích nặng nề vì đội vốn, chậm tiến độ, và vì Utzon phải rời dự án giữa chừng do bất đồng với chính quyền New South Wales. Nhưng thời gian đã trả lại công bằng: ngày nay, Sydney Opera House được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới, trở thành biểu tượng vĩnh cửu của nước Úc hiện đại.
Khi biểu tượng trở thành đời sống. Ngay trong năm hoạt động đầu tiên, Nhà hát Con Sò đã chứng minh sức sống của mình. Ngoài những buổi hòa nhạc giao hưởng và kịch cổ điển, sân khấu ấy còn mở cửa cho văn hóa đại chúng – với các buổi diễn của Bee Gees, Kamahl, và hàng ngàn chương trình đa dạng sau này.
Từ thập niên 1970 đến nay, hình ảnh những “cánh buồm trắng” của Utzon xuất hiện khắp nơi: trên tem thư, áp phích du lịch, và cả trên các chiến dịch quảng bá quốc gia.
Hơn nửa thế kỷ trôi qua, không ai còn nhớ rõ những phương án “đã bị gác lại” kia. Nhưng có lẽ, chính nhờ sự dám mơ của một kiến trúc sư người Đan Mạch mà nước Úc hôm nay có được một biểu tượng không thể nhầm lẫn, như một bản nhạc trắng khổng lồ ngân vang giữa bầu trời và mặt nước.
Nếu Sydney Opera House được xây theo hình vỏ ốc, mái đồng, hay khối vuông đỏ, có lẽ thế giới đã chẳng còn nhìn thấy một nước Úc đầy gió và ánh sáng như bây giờ.
Utzon không chỉ xây một tòa nhà – ông kiến tạo một biểu tượng, nơi nghệ thuật, kỹ thuật và thiên nhiên gặp nhau trong một đường cong bất tử.
The post Biểu tượng Sydney có thể đã rất khác appeared first on Saigon Nhỏ.
