Từ thuở khai thiên lập địa, con người đã không ngừng khám phá và tiếp tục thay đổi thế giới chung quanh, từ khuất phục rồi thuần hóa muông thú để điều khiển chúng đến khai phá đất đai sông núi để phục vụ đời sống.
Huấn luyện trâu bò trong việc canh tác, nuôi chó mèo giữ nhà, bảo vệ mùa màng. Chế tạo vật dụng để canh tác, săn bắn, vận chuyển; từ cái cày, xe đạp, đến máy bay, tàu thủy… rồi người máy. Nhất nhất đều do trí óc và bàn tay con người phát minh và chế tạo.
Với những vật dụng lớn nhỏ ấy, khái niệm sử dụng máy móc để trợ giúp con người trong đời sống hằng ngày không còn là điều mới mẻ nữa. AI hay trí tuệ nhân tạo cũng không ngoại lệ, chỉ tên gọi của nó là điều mới mẻ, xuất hiện từ vài thập niên gần đây và đang phát triển với tốc độ khó ngờ.
Với khái niệm ‘sử dụng máy móc để trợ giúp con người’ kể trên thì những cỗ người máy, qua các “app” (thảo trình?) đơn sơ giản dị là ‘tiền thân’ của AI ngày nay. Người máy làm công việc khuân vác nặng nề trong hãng xưởng. Người máy làm công việc chăm sóc con người như ở Nhật Bản, từ mấy chục năm nay, các cỗ người máy đã làm công việc hâm nóng thức ăn để sẵn, dọn bữa, hút bụi nhà cửa, trò chuyện bầu bạn với các lão niên chọn cách sống đơn lẻ, không muốn vào trung tâm người già. Con cái ở xa có thể theo dõi sinh hoạt của cha mẹ qua màn hình… Nhờ người máy đỡ đần mà một nhân viên xã hội có thể chăm sóc 5 – 8 lão niên, ngày ngày ghé qua nhà mang thức ăn uống bỏ vào tủ lạnh, xem xét chỗ ở theo tiêu chuẩn vệ sinh, an toàn, lấy rác mang ra ngoài …
Trong lãnh vực tài chánh, ngân hàng sử dụng AI để cung cấp các dịch vụ chuyển ngân, vay mượn… Công ty buôn bán làm ăn như Amazon dùng người máy điểu khiển qua AI, đọc mã số để “nhặt” hàng theo đơn mua, rồi đóng gói, dán nhãn và theo dây chuyền mà chuyển đi… Dùng người máy ta tiết giảm được vô khối dịch vụ do con người cung cấp trước đây. Nhìn quanh, chốn nào cũng thấy AI, mỗi ngày AI càng “thông minh” hơn, “biết” nhiều thứ hơn vì “cha mẹ” tạo ra “nó”, tiếp tục ‘dạy dỗ’, sửa chữa và cập nhật tận tình các chi tiết chưa hoàn hảo. Tạm hiểu là qua trí tuệ nhân tạo, các thảo trình kia trợ giúp con người hiệu quả hơn và trong nhiều tình huống, có thể thay thế con người để làm một số công việc vận dụng trí óc.
Trong ngành y tế, khá nhiều công việc đang được máy móc đảm nhận. Qua mã số, máy móc nhận toa bác sĩ, tên bệnh nhân, phòng bệnh, “đọc” tên thuốc, đếm số lượng rồi thong thả mang đến tận nơi. Máy móc “tính” luôn cả lượng thuốc nhập kho và xuất kho và làm cả công việc “nhắc nhở” khi lượng thuốc xuống thấp, cần đặt mua… Nhân viên theo dõi các hoạt động ấy trên màn hình và kiểm nhận. Trong chuyên khoa quang tuyến, radiology, AI đang được “huấn luyện” để “đọc” các hình ảnh chụp từ cơ thể con người như CAT scan, MRI, PET scans… Trong tương lai, có thể ta sẽ thấy máy móc thi tài với các bác sĩ chuyên khoa radiologist xem “ai” kiểm nghiệm hình ảnh chính xác hơn?!
Máy móc qua AI giúp con người “lang thang” trên liên mạng, mua vé xi nê, tìm công thức nấu ăn, nhận diện hình ảnh qua các chi tiết về hình thể của mắt mũi… Tài tình hơn, qua việc thu góp chi tiết về giọng nói nên AI có thể chế tạo được âm thanh tương tự (bắt chước được giọng nói của nhân vật nổi tiếng nào đó) rồi “lồng” phim ảnh, tiếng nói… nên đã xuất hiện việc giả giọng nói, hình ảnh để lừa gạt, tống tiền.
Một thảo trình AI khác, kỹ thuật nhận diện, “Facial recognition”, được dùng thay cho mật mã; ta chỉ việc nhìn vào màn hình và mở máy điện toán. Việc nhận diện bằng hình ảnh đang gặp khó khăn ở Nam Hàn vì cư dân sửa chữa tận tình các “khuyết điểm” trên gương mặt; bá tánh muốn có nhan sắc điển hình nên kết quả là ai cũng giống hệt nhau, cũng bấy nhiêu chi tiết về lỗ mũi, khóe môi, đôi mắt. Máy móc nhìn không ra sự khác biệt giữa những khuôn mặt diễm lệ kia!
Máy móc tiếp tục xông xáo vào mọi lãnh vực nhưng gần đây thì bá tánh biết nhiều hơn về khả năng của máy móc, AI nổi tiếng lẫy lừng qua các hoạt động của ChatGPT; đủ cả tiếng khen lời chê và cả sự lo âu về tính “đạo đức” của [cỗ máy sử dụng] AI.
Giản dị, AI hay trí tuệ nhân tạo là các thảo trình điện toán dựa trên sự liên kết của hệ thống thần kinh [nhân tạo] hay “neural network,” cách hoạt động giông giống như trí óc con người nhưng với một số lượng vĩ đại. Tóm tắt là con người học hỏi qua ngũ quan, lục giác: tai nghe mắt thấy, tay sờ…; thu nhận hình ảnh, âm thanh, chữ viết rồi sắp xếp các dữ kiện ấy vào trí nhớ. Khi cần thiết, trí óc “mang về” các dữ kiện ấy rồi ta hành động hoặc trình bày ý tưởng theo cảm nhận riêng. Các hoạt động này dựa trên sự liên kết của hệ thần kinh. Tương tự, AI cũng “học hỏi” qua việc thu góp, dự trữ hình ảnh, tài liệu, âm thanh trên xuất hiện liên mạng như một cái “kho” khổng lồ; kế tiếp là “nối kết” các dữ kiện liên quan với nhau, rồi “đếm” bao nhiêu lần những dữ kiện ấy xuất hiện (xác suất thống kê) và cho câu / bài trả lời dựa trên tỷ lệ cao thấp. Thí dụ “Mùa thu ở đâu đẹp nhất?” Gõ câu hỏi ấy vào các trang mạng tra tìm như Google, Bing …với mấy chữ gốc (keyword hay “từ khóa”?) “mùa thu,” “ở đâu” và “đẹp”… ta sẽ thấy vô số những câu trả lời về mùa thu, về địa điểm, phong cảnh… trong tích tắc. Tài ba hơn, khi ta biểu cỗ máy rằng “viết một bài khoảng 1000 chữ về cái đẹp của mùa thu…” thì sẽ có một bài luận đủ 1000 chữ như “đặt hàng”. Hay dở thì tính sau!
AI đang thay đổi cách sinh sống, làm việc của người thế giới nhanh quá, hầu như trí tuệ nhân tạo có mặt trong mọi lãnh vực, kinh tế, tài chánh, khoa học, kỹ thuật… và cả giáo dục!
Khi AI “thăm viếng” học đường thì thầy cô đang lúng túng. Đọc mấy bài thi cuối năm của các bạn trẻ thì phe ta ngỡ ngàng và vỡ ra vài điều sau khi bàn thảo với đồng nghiệp. Ôi chao, bài vở của thời thông minh nhân tạo khiến thầy cô sính vính. Những bài thảo luận khá dài, viết lách đúng văn phạm và chính tả, tổng hợp các tài liệu và ý kiến của nhiều tác giả. Đọc kỹ mới nhận ra những chi tiết khác thường. Như lập luận trong bài thi “cãi nhau,” không thuần nhất nhưng không có lời giải thích các việc đối chỏi ấy. Nghĩa là bài luận kia là sự thu góp những chi tiết đã đăng tải trên liên mạng Tạm hiểu là người “viết” chẳng có ý kiến gì trong phần thảo luận từ cách thu nhận ý kiến rồi phân tích riêng tư.
Ngày xưa, trước một bài luận dài nhiều chi tiết thì người đọc có thể hiểu là người viết đã chịu khó tìm kiếm và thu góp nhiều dữ kiện liên quan đến đề tài dù chưa chịu [dấn thân] để chọn quan điểm riêng. Thủa ấy thì sinh viên cắm cúi đọc các tài liệu đăng tải trên những tạp chí chuyên môn để thu góp dữ kiện rồi so sánh với bài học trong lớp… và trình bày ý kiến riêng. Công việc thu góp, đọc rồi phân tích tốn khá nhiều thời gian. Nhưng ngày nay thì cỗ máy điện toán với thảo trình AI đã làm đầy đủ công việc thu góp dữ kiện trong một thời gian ngắn ngủi không ngờ và viết dùm luôn một bài luận dài [dù thiếu hồn phách của người viết].
Bây giờ thì các nguyên tắc căn bản của “học” và “hành” đều đảo lộn, AI trợ giúp (?) người [đi] học nhưng ngoéo cẳng người [đi] dạy. Vai trò dạy [hay] dỗ xem ra chẳng mấy cần thiết nhất là ở giai đoạn hậu đại học, sinh viên tự tìm hiểu sách vở qua liên mạng khá nhiều và khá nhanh. Người dạy góp thêm các kinh nghiệm, cái nhìn riêng để mở rộng đề tài. Nghĩa là AI “hành” dùm cho sinh viên bất kể người ấy “học” được những gì.
Ở mức đại học, suy luận và tìm cách giải quyết một nan đề nào đó dựa trên các yếu tố khoa học, xã hội… để đi đến kết quả. Đúng / sai không là điều quan trọng mà cách suy luận, critical thinking, là điểm căn bản của mỗi bài học, là “gốc” của các công trình phát huy những thứ mới mẻ. Với AI, trong tương lai có lẽ các phát kiến mới mẻ sẽ xuất hiện theo một chiều hướng khác chăng?
Băn khoăn và tò mò về AI như thế nên phe ta xoay ra tìm hiểu về các công ty đang nghiên cứu và cho ra đời các phiên bản AI để cạnh tranh xem ai là người “giỏi” nhất, và “ngôi thứ” hẳn dựa trên thảo trình nào thu hút được người sử dụng nhiều nhất?
“Điểm mặt” các công ty đang tranh đua, ta có thể đọc ra ít nhiều các thảo trình AI hiện diện trên thị trường. Trước hết là ChatGPT đang được khoảng trăm triệu người sử dụng trong trường học. “Vỏ quýt” này dày nên đã có “móng tay” (nhọn?) xuất hiện để truy tìm các bài luận do máy móc sản xuất. Thảo trình GPTZero do một sinh viên tại Đại Học Princeton, Edward Tian, chế tạo với mục đích kể trên, thày cô có lẽ phải “nương nhờ” vào thảo trình ấy để “thẩm định” mức hiểu biết của học trò mình?
Một chút về ChatGPT: thảo trình này dựa trên [kiểu mẫu] chữ viết, Large Language Model hay LLM, thu góp các bài viết xuất hiện trên liên mạng rồi cho câu trả lời như đã mô tả phần trên, ChatGPT, Claude, và LLaMa là các AI áp dụng LLM.
Một thảo trình khác, OpenAI, cũng áp dụng LLM nhưng có thêm phần nghiên cứu về các lãnh vực khác. Microsoft không thành công trong chương trình nghiên cứu của họ nên đầu tư vào OpenAI rất sớm, việc đầu tư này giúp Microsoft mở rộng thị trường qua trang mạng tìm kiếm Bing.
Trong những ngày sắp tới, bá tánh có lẽ sẽ thấy mặt AI trong lãnh vực luật pháp. Công ty DoNotPay đang khoe rằng họ có thảo trình AI (dùng kỹ thuật LLM), một loại “legal chatbot,” có thể giúp đỡ bị cáo tại tòa án (?) Đại khái là máy tính cài sẵn AI qua dụng cụ thu âm có thể “nghe” những điều được bàn cãi rồi mách nước cho thân chủ câu trả lời. Bị cáo chỉ việc lập lại trước tòa (?) Chưa biết các luật gia nặng ký sẽ phản ứng ra sao khi máy móc thay thế luật sư trong việc chỉ dẫn và biện hộ bị cáo trước ba tòa quan lớn? AI làm công việc của một luật sư mà không có bằng hành nghề?
AI trợ giúp khoa học trong việc thiết kế chương trình thử nghiệm, lựa chọn nguyên liệu để chế tạo vật thể dựa trên các tài liệu sẵn có dù AI chưa biết đặt ra các giả thuyết như các chuyên gia trong nghề nhưng có thể tiết kiệm được khá nhiều thời giờ và tiền bạc.
Khoa học và kỹ thuật đang cùng nhau sải bước, quay qua quay lại vài tháng đã thấy có AI thứ mới xuất hiện. Hay / dở còn tùy thuộc vào việc sử dụng các cỗ máy ấy. Hình như con người đang chạy đua nước rút để tranh giành giải “đệ nhất thông minh” qua việc dạy dỗ máy móc làm các công việc mỗi ngày một tinh vi, tài tình.
Có thể nào qua kỹ thuật ghi chép âm thanh và “xào nấu” của AI, ta sẽ được nghe lại tiếng hát Thái Thanh của những ngày đầu thập niên 70 trong thế kỷ trước trong một bài hát mới keng?! Qua các kỹ xảo ghi chép, sử dụng họa pháp của van Gogh, thế giới sẽ được nhìn ngắm một bức tranh mới do AI [bắt chước thiên tài] thực hiện? Rồi người thế giới sẽ tự chia thành hai nhóm: Nhóm “dạy” [và bán] AI và nhóm “dùng” [sau khi mua] AI, cái “xác” rồi sẽ giống nhau in hệt vì do máy móc sản xuất trong khi phần “hồn” thì không biết sẽ thay đổi ra sao?
AI đang thay đổi nhiều ngành kỹ nghệ, may móc làm việc thế cho người và công ty thải bớt nhân viên cho đỡ tốn kém. Không biết khi nào thì AI thì sẽ lấy luôn phần hồn của con người? Hình như phe ta đang lo bò trắng răng?!
The post Con người và AI appeared first on Saigon Nhỏ.
