Ở Nhật, một năm có bốn mùa rõ ràng như tính cách người Nhật: xuân ra xuân, hạ ra hạ, thu ra thu và đông thì… run cầm cập. Cái “rạch ròi” của đất trời cũng lạ kỳ: thời gian cứ như có dây thước mà chia cắt, đặt tên từng đoạn một cách trang nghiêm và thiêng liêng.
Xuân Phân – 春分（Shunbun）
Khoảnh khắc ngày và đêm dài bằng nhau – xuân chính thức ghé vai người. Tiết trời mát dịu, phơn phớt lạnh như đôi mắt thiếu nữ mới lớn, chưa biết yêu là gì nhưng cũng đủ khiến ta lặng thầm mỉm cười. Xuân Phân cũng là lúc dân Nhật rủ nhau đến viếng mộ tổ tiên, cầu mong mùa màng bội thu. Bên bát cơm mochi nóng hổi, người ta ngồi kể chuyện xưa, nhìn hoa anh đào rụng nhẹ bên thềm như thể thời gian cũng mềm đi vì nhớ.
Tôi – một người từ xứ Nắng – Mưa hai mùa, ngày trước chỉ biết xuân qua sách vở, những câu thơ “tháng giêng rét ngọt”, “mưa phùn bay phất phơ” hay “chim én đưa thoi”. Về Nhật rồi mới thấm cái gọi là xuân thật, hoa thật, gió thật – và lòng người cũng… thật theo.
Hạ Chí – 夏至（Geshi）
Rồi hè tới. Hè Nhật không phải thứ nóng “thô bạo” như miền Nam quê tôi, mà là thứ nóng “có tổ chức”, “có lịch trình” rõ ràng. Hạ Chí là ngày dài nhất trong năm, khi mặt trời dường như không muốn ngủ. 5 giờ sáng đã thấy nắng chói chang, 7 giờ tối vẫn còn nghe tiếng ve sầu kêu inh ỏi, như thể chúng chưa bàn giao xong nhiệm vụ mùa hè.
Mùa hè này, người ta bắt đầu “mát-xa” với dưa hấu, udon lạnh, kem matcha, và những tiếng pháo hoa rền vang giữa đêm. Còn tôi – một kẻ mê… bã trầu – chỉ biết cặm cụi chăm cây ngoài ban công, mong Hạ Chí giúp nó hồi sinh. Ai ngờ, lá bã trầu xanh mướt thật! Như chính tôi được mùa dậy thì lần hai.
Thu Phân – 秋分（Shūbun）
Thu đến – lặng lẽ như người tình cũ trở về giữa buổi chiều rơi. Thu Phân cũng là ngày “ngày đêm bằng nhau”, chỉ khác là lòng người lúc này không còn phơi phới như xuân, mà chùng lại, thâm trầm và mang chút tiếc nuối. Ở Nhật, người ta đi chùa, tưởng nhớ tổ tiên, ăn cơm nắm (onigiri), nhấm nháp bánh dẻo đỏ đậu ngọt – và nghe lá rơi.
Thu là mùa tôi bắt đầu tập uống trà sen và gửi email tự an ủi mình: “Thu này mình sẽ viết được một cuốn sách.” Thu nào cũng viết dòng đó, nhưng sách thì chưa thấy – chỉ thấy tóc thêm vài sợi bạc.
Đông Chí – 冬至（Tōji）
“Đông Chí” năm ngoái là ngày 22 tháng 12 dương lịch, ngày “冬至 – Tōji – Đông Chí”: “冬” (fuyu) có nghĩa là “mùa đông”. “至” (shi) có nghĩa là “đến”. Như vậy, “冬至” có thể hiểu là “mùa đông đến” là ngày có đêm dài nhất trong năm, là một ngày lễ trong văn hóa truyền thống của nhiều nước châu Á, trong đó có Nhật Bản. Một thời điểm bắt đầu của mùa đông, cũng là thời điểm để mọi người sum họp, đoàn tụ và cầu chúc cho “Muôn người hạnh phúc chan hòa” như lời chúc trong câu cuối bài hát “Ly Rượu Mừng” của nhạc sĩ Phạm Đình Chương.
Ngoài ra còn có những tên gọi khác như “冬至祭” (Đông Chí Tế-Tōjisai), “冬至日” (Đông Chí Nhật -Tōjibi), hoặc “Đông Chí Tiết冬至節 (Tōjisai), cũng có thể gọi là “陽来復“ (Dương Lai Phục). Trong tiếng Nhật, 3 chữ 陽来復 (yōraipuku) được đọc là ようらいふく. • 陽 (yō) = よう (yō) = mặt trời, dương khí • 来 (rai) = らい (rai) = đến, trở về • 復 (fuku) = ふく (fuku) = phục hồi, trở lại có nghĩa là “mặt trời trở lại”, hay “mùa đông qua, mùa xuân đến” hay như một câu trong bài hát Cờ Bay trên thành phố thân yêu: “Qua đêm đen nhìn thấy ánh Mặt Trời” . Đây là một thành ngữ mang ý nghĩa tích cực, thể hiện sự khởi đầu mới, sự thay đổi và phát triển. Nói đến ngày “冬至”, là người Nhật sẽ nhớ đến ngay những món ăn có tính cách truyền thống như: すき焼き” (sukiyaki): là một món lẩu thịt bò, đậu phụ, hành lá, v.v. “雑煮” (zōni): là một món súp gồm đậu phụ, bánh dày, và các loại rau củ. ….
Có một điều khá thú vị mà tôi vừa khám phá: Trong ngày Đông Chí ở Nhật Bản, tên những thực phẩm có chữ “ん” (tiếng Việt đọc là “n”) thì được coi là tốt lành, may mắn. Theo giải thích của bác Google thì “ん-n” có nghĩa là ‘trường thọ” nên khuyên ăn các loại thực phẩm này để cầu mong một cuộc sống trường thọ và khỏe mạnh suốt cả năm.
Có thể kể sơ sơ vài loại: Củ sen (renkon – れんこん) Cà rốt (Ninjin – ニンジン) Udon (udon-うどん) Hạt bạch quả (銀杏 (ginkyo -ぎんきょう) Bí đỏ (Kabochaカボチ, còn gọi là bí ngô). Kabocha này bắt nguồn từ chữ 南京（Nam Kinh）. Nếu đọc theo tiếng Nhật thì là なんきん。Bạn ta để ý chữ thứ 2 và thứ 4 là chữ ん, có 2 chữ ん nên sự may mắn sẽ tăng lên gấp bội. Màu vàng tươi của quả bí còn mang ý nghĩa cầu may mắn về tài chính. Có thật thế không thì tôi không biết, tôi cũng bị mẹ cháu “ép” ăn suốt 4 mùa lá đổ mà có thấy….may mắn gì đâu! Thiệt tình. “おでん” (oden): là một món lẩu gồm nhiều loại nguyên liệu như đậu phụ, củ cải, trứng, cá trích, v.v. Tuần trước tôi cũng được “thưởng thức” món này nhưng topping có chút ít “thay đổi”, các món liên quan cá-kiếc gì đó tôi yêu cầu mẹ cháu “đổi thay” bằng cánh gà, sò điệp (hotateホタテ)…
Nói tóm lại thì ăn món nào có những chữ ん sẽ vô cùng hạnh phúc, báo trước cho những điềm lành, hanh thông trong năm mới. Thank Giving của xứ Cờ Hoa cũng có “Kabocha” nhưng chắc có lẽ bắt nguồn từ câu chuyện nào đó tôi….không biết, nhưng ở Nhật là như thế đó. Tất cả những thực phẩm này đều có đặc tính chung là mọc dài, không bị co lại trong cái lạnh mùa đông. Ngoài ra còn có giá trị dinh dưỡng cao và phù hợp để quân ta giữ “dáng” trong mùa đông lạnh buốt. Ngoài ra, người Nhật cũng còn những tập tục khác như: Họ tin rằng việc trồng cây vào ngày “冬至” sẽ giúp cây cối đơm bông kết trái trong năm mới. Tôi thì không biết nhiều về hoa hòe hoa sói, chỉ biết là Cây “Bã Trầu” trước nhà đã héo khô, nhưng tôi biết chắc chắn nó sẽ trở nên tươi mát hơn vào “Hạ Chí” vì thuộc loại cây trường sinh bất tử.
Ngoài ra còn có phong tục tắm nước nóng với trái yuzu （ゆず, giống giống trái chanh, còn gọi là quất）. Yuzu được cho là có tác dụng xua đuổi tà ma, giúp cho sức khỏe tốt trong suốt cả năm. Dạo này, thỉnh thoảng trên Truyền hình, trong các sở thú, thấy mấy con gấu cũng đang “ngâm” mình trong nước nóng cùng với trái ゆず. Không biết nó có liên quan gì đến “thuyết âm mưu trừ ma quỉ” không nhỉ? Vào mùa Đông, ngày nào mà tôi chả tắm nước nóng, nhưng không biết vụ yuzu gì đó, chắc cũng phải nói mẹ cháu mua giùm vài quả ngâm một vài lần cho biết. Tôi cũng chả mong gì hơn, chỉ có niềm hy vọng rất là nho nhỏ: sức khỏe bằng năm cũ là vui dư sức.
Cũng trong ngày Đông Chí, người Nhật thích ngâm mình trong bồn nước nóng cùng trái yuzu (ゆず) – một loại chanh thơm giúp “xua ma trừ quỷ”. Gấu ở sở thú cũng được “tắm yuzu” – ai đó bảo để tăng sức đề kháng. Còn tôi? Vẫn tắm nước nóng đều đặn, chỉ thiếu yuzu. Phải nhờ “mẹ cháu” mua vài quả về thử ngâm xem có trừ được… stress không.
***
Thế là hết một vòng bốn mùa. Tôi – tuy sinh ở Sơn Tây, nhưng sống ở Saigòn từ năm 2 tuổi, có thể coi như một người Saigon chính hiệu. Nghe nói Saigon bây giờ đổi thành “Phường”tự nhiên buột miệng muốn chửi thề. Ngày xưa chỉ biết “đội mưa – trốn nắng” – nay đã học cách cảm nhận gió đổi màu, mưa ngả mùi và tuyết tan từng lớp. Những khái niệm “ngày dài đêm ngắn”, “hoa rụng mùa thu,” “lá vàng chớm đông” – trước kia nghe như truyện ngụ ngôn, giờ đã thành nếp sống, thành câu chữ, thành những niềm riêng.
The post Gọi tên bốn mùa appeared first on Saigon Nhỏ.
