Trong chính trường Việt Nam, một màn kịch lớn dường như đang được dàn dựng công phu, và đạo diễn không ai khác chính là nhà lãnh đạo tối cao Tổng Bí Thư – Tô Lâm.
Sau khi lên nắm quyền vào Tháng Tám năm 2024, người từng là kiến trúc sư trưởng của chiến dịch “đốt lò” – một chiến dịch đã làm rung chuyển tận gốc rễ cơ cấu quyền lực của Đảng – lại bất ngờ sắm vai một nhà cải cách, một người xây dựng lại thể chế. Người ta đang nói về một kỷ nguyên “tái thể chế hóa,” về việc củng cố “lãnh đạo tập thể,” về một bộ máy hành chính chuyên nghiệp và công tâm.
Nhưng dưới lớp sơn bóng bẩy của những thuật ngữ mỹ miều ấy, một sự thật khác, trần trụi và đáng lo ngại hơn, dường như đang dần lộ diện: đây không phải là một nỗ lực phục hồi các quy tắc, mà là một chiến dịch tinh vi nhằm định hình lại toàn bộ hệ thống để phục vụ cho một quyền lực cá nhân tối thượng.
Vở kịch bắt đầu từ chính đỉnh cao quyền lực. Việc ban hành Quy định 365, nâng thường trực Ban Bí Thư lên ngang hàng với “tứ trụ,” được quảng bá như một hành động nhằm mở rộng vòng tròn lãnh đạo cốt lõi, từ đó phân tán quyền lực và củng cố nguyên tắc tập thể.
Về lý thuyết, một nhóm năm người sẽ khó bị một cá nhân chi phối hơn là một nhóm bốn người. Nhưng lý thuyết chính trị thường khác xa với thực tế quyền lực. Động thái này thực chất có thể là một nước cờ cao tay nhằm “pha loãng” quyền lực của các đối trọng tiềm tàng. Bằng cách thêm vào một vị trí mới và sắp xếp lại cấu trúc, các mối liên minh và cân bằng quyền lực cũ bị phá vỡ. Một nhóm lớn hơn, nhưng ít gắn kết hơn, có thể trở nên dễ bị định hướng và thao túng hơn bởi một cá nhân nắm giữ quyền lực thực tế và thông tin – mà trong trường hợp này, chính là người đứng đầu.
Việc giữ nguyên quy mô của Ban Chấp Hành Trung Ương và Bộ Chính Trị, bất chấp việc tinh giản bộ máy, cũng là một hành động mang tính biểu tượng hơn là thực chất. Nó tạo ra ảo ảnh về sự ổn định và vai trò không thể thay thế của các cơ quan lãnh đạo tập thể. Nhưng giá trị của một thể chế không nằm ở số lượng ghế, mà nằm ở thực quyền của những người ngồi trên đó. Khi các vị trí trong hai cơ quan này ngày càng được lấp đầy bởi những cá nhân mang ơn hoặc chịu sự chi phối từ một trung tâm quyền lực duy nhất, thì “lãnh đạo tập thể” sẽ chỉ còn là một chiếc bình phong che đậy cho một nền chính trị độc đoán.
Nếu những thay đổi ở thượng tầng kiến trúc là sự chuẩn bị tinh vi, thì các chính sách đối với bộ máy hành chính cấp dưới mới thực sự bộc lộ rõ ý đồ. Chủ trương luân chuyển cán bộ lãnh đạo tỉnh không phải người địa phương được tung hô như một liều thuốc đặc trị cho căn bệnh “chủ nghĩa địa phương” trầm kha.
Không ai có thể phủ nhận mặt tích cực của việc ngăn chặn các mạng lưới lợi ích cục bộ, gia đình trị đã ăn sâu bám rễ ở nhiều tỉnh thành. Nhưng câu hỏi quan trọng cần được đặt ra là: Ai sẽ thay thế họ?
Chiến dịch này có nguy cơ trở thành một cuộc “thay máu” trên diện rộng, một cuộc thanh trừng êm ái nhân danh cải cách. Nó cho phép trung ương, cụ thể là quyền lực của ông Tô Lâm, nhổ tận gốc các thế lực địa phương có tiềm năng phản kháng hoặc không tuân phục, và cài cắm vào đó những con người hoàn toàn mới. Những người này, không có gốc rễ địa phương, không có mạng lưới quyền lực riêng, sẽ mang một món nợ ân tình và sự nghiệp của họ sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào sự ưu ái của người đã bổ nhiệm họ. Họ sẽ trở thành những “cánh tay nối dài” trung thành và hiệu quả, đảm bảo mọi chỉ thị từ trung ương được thực thi một cách tuyệt đối.
Và đây không phải là một kịch bản mới. Lịch sử chính trị Việt Nam hiện đại đã cung cấp một bài học đắt giá mang tên Lê Khả Phiêu. Vào cuối những năm 1990, Tổng Bí Thư Lê Khả Phiêu cũng đã mạnh mẽ giương cao ngọn cờ chống tham nhũng, một chủ trương được lòng dân. Nhưng song song với đó, ông lại bị chỉ trích gay gắt vì đã đưa quá nhiều người đồng hương Thanh Hóa vào các vị trí chủ chốt trong bộ máy.
Cái gọi là “phe Thanh Hóa” đã trở thành một điểm yếu chí mạng, làm xói mòn tính chính danh của chiến dịch chống tiêu cực mà ông khởi xướng. Chính kiểu hành xử vun trồng phe cánh dưới danh nghĩa cải cách này đã góp một phần không nhỏ vào việc ông phải rời khỏi chức vụ cao nhất chỉ sau một nhiệm kỳ, một sự kiện hiếm hoi trong lịch sử Đảng.
Bài học lịch sử đó vẫn còn nóng hổi, và nó phủ một bóng đen hoài nghi lên chiến dịch luân chuyển cán bộ hiện nay. Khi người ta thấy những nhân vật có liên hệ với ông Tô Lâm, dù là từ ngành công an hay từ quê hương, được đặt vào các ghế quyền lực, câu hỏi không thể không được đặt ra: Đây là một cuộc cải cách vì sự trong sạch của bộ máy, hay là sự lặp lại của một sai lầm lịch sử, nơi chống tiêu cực chỉ là tấm bình phong cho việc củng cố quyền lực phe nhóm?
Để hoàn thiện cơ chế kiểm soát này, Quy định 366 về việc áp dụng hệ thống đánh giá dựa trên điểm số (KPI) cho cán bộ cấp cao đã được ban hành. Một lần nữa, vỏ bọc của nó thật hoàn hảo: minh bạch, công bằng, dựa trên hiệu suất. Nhưng trong một hệ thống chính trị mà sự minh bạch còn hạn chế, KPI có thể dễ dàng biến thành một “chiếc vòng kim cô” kỹ thuật số. Ai là người định ra các tiêu chí đánh giá? Ai là người chấm điểm? Các tiêu chí đó liệu có ưu tiên cho sự trung thành và khả năng thực thi mệnh lệnh hơn là sự sáng tạo, dám nghĩ dám làm và lợi ích thực sự của người dân?
Hệ thống này có thể tạo ra một thế hệ lãnh đạo mới: những nhà kỹ trị chỉ biết chạy theo chỉ tiêu, những người lo sợ mắc sai lầm hơn là dám đột phá. Họ sẽ tập trung vào việc làm đẹp các báo cáo để gửi lên cấp trên, thay vì giải quyết các vấn đề gai góc của địa phương. KPI, thay vì là một thước đo năng lực, lại trở thành một công cụ để kỷ luật và trừng phạt những ai “chệch hướng,” đồng thời ban thưởng cho những kẻ biết tuân phục. Nó tạo ra một bộ máy quan liêu răm rắp tuân lệnh, một bộ máy hiệu quả trong việc thực thi ý chí của người đứng đầu, nhưng có thể hoàn toàn vô cảm trước những nhu cầu thực tế của xã hội.
Có lẽ, không đâu phơi bày bản chất của “vở kịch tái thể chế hóa” này rõ ràng hơn câu chuyện xảy ra ở Thanh Hóa. Việc giám đốc công an do trung ương bổ nhiệm thực hiện một cuộc càn quét bắt giữ gần như toàn bộ lãnh đạo cấp cao của tỉnh, sau đó thay thế họ bằng những gương mặt được chỉ định trực tiếp từ Hà Nội, đã phớt lờ mọi quy trình dân chủ nội bộ dù là nhỏ nhất. Đó không phải là cải cách, đó là một cuộc tiếp quản. Nó là một màn thị uy quyền lực, gửi đi một thông điệp không thể nhầm lẫn tới tất cả các tỉnh thành khác: sự chống đối hay tự trị sẽ không được dung thứ. Trong khoảnh khắc đó, chiếc mặt nạ của một nhà cải cách thể chế dường như đã rơi xuống, để lộ ra gương mặt của một nhà lãnh đạo quyết đoán, sẵn sàng dùng bàn tay sắt để áp đặt trật tự. Hành động này cho thấy, khi cần thiết, mọi “quy tắc” và “thể chế” đều có thể bị gạt sang một bên để phục vụ cho mục đích tối thượng.
Khi tất cả những mảnh ghép này được đặt cạnh nhau – sự tái cấu trúc tinh vi ở thượng tầng, sự thay thế có hệ thống ở địa phương, việc áp đặt một cơ chế kiểm soát hiệu suất từ trên xuống, và màn thị uy quyền lực không khoan nhượng – một bức tranh toàn cảnh nhất quán và đầy tham vọng dần hiện ra.
Đây không phải là bức tranh về việc khôi phục lại sự cân bằng hay củng cố các nguyên tắc tập thể, mà phơi bày một chiến lược được tính toán kỹ lưỡng nhằm kiến tạo một mô hình quyền lực mới: tập trung hơn, mang dấu ấn cá nhân đậm nét hơn, và ít bị thách thức hơn. Các thể chế đang được “xây dựng lại,” nhưng không phải để chúng trở thành những trụ cột độc lập kiểm soát quyền lực, mà để chúng trở thành những công cụ hiệu quả trong tay của người nắm quyền.
Bài học lớn nhất của thập niên qua là các chuẩn mực một khi đã bị bẻ cong thì không thể tự phục hồi. Nhưng có lẽ, bài học mà ông Tô Lâm rút ra lại khác: các chuẩn mực có thể được bẻ cong và định hình lại theo một ý chí mới.
Rủi ro lớn nhất không phải là việc tái thể chế hóa trở thành công cụ của quyền lực cá nhân, mà đó vốn dĩ đã là mục đích của nó ngay từ đầu. Câu hỏi cuối cùng không phải là liệu ông Tô Lâm có thể tự áp đặt những ràng buộc lên chính mình hay không.
Câu hỏi đáng sợ hơn là: Trong hệ thống mà ông đang xây dựng, liệu có còn cơ chế nào đủ mạnh để làm điều đó thay ông?
The post Khi quyền lực tuyệt đối khoác tấm áo cải cách appeared first on Saigon Nhỏ.
