Phiên tòa xét xử vụ án Tập Đoàn Phúc Sơn tại Vĩnh Phúc những ngày qua gợi lên một cảm giác khó gọi tên. Không phải vì các tình tiết pháp lý phức tạp, mà vì sự xuất hiện đồng loạt của một ngôn ngữ khác – ngôn ngữ của bệnh tật, hoàn cảnh, và xin khoan hồng – được đặt song song với những con số hối lộ hàng chục tỷ đồng.
Trong không gian phòng xử, quyền lực từng chi phối cả một tỉnh đã rút lui, chỉ còn lại thân xác, bệnh án và những lời trình bày chậm rãi về nỗi khó khăn cá nhân. Điều đáng suy nghĩ không nằm ở việc con người được quyền yếu đuối, mà ở thời điểm những yếu đuối ấy được đưa ra như một phần trung tâm của lập luận xin giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
Quyền lực ở đâu khi tỉnh bị tổn thương?
Theo cáo trạng, bà Hoàng Thị Thúy Lan, cựu bí thư Tỉnh Ủy Vĩnh Phúc, bị cáo buộc nhận gần 48 tỷ đồng từ Nguyễn Văn Hậu (Hậu “Pháo”) để tạo điều kiện cho Tập Đoàn Phúc Sơn trúng và triển khai nhiều dự án lớn.
Đây không phải là một sai sót hành chính, càng không phải hành vi bột phát. Đó là chuỗi quyết định có hệ thống, diễn ra trong thời gian dài, gắn liền với vị trí đứng đầu quyền lực chính trị của địa phương.
Thế nhưng tại tòa, trọng tâm tranh tụng không còn là mức độ tổn hại đối với môi trường đầu tư, sự méo mó trong phân bổ đất đai, dự án, hay niềm tin xã hội bị xói mòn, mà chuyển sang bệnh tim, huyết áp, hoàn cảnh gia đình và đề nghị hưởng án treo.
Từ “án treo,” xét về mặt pháp lý, là một chế định nhân đạo.
Nhưng khi được đặt cạnh những con số hối lộ hàng chục tỷ đồng và vị trí đứng đầu một tỉnh, nó buộc xã hội phải tự hỏi: Nhân đạo có thể đi xa đến đâu mà không làm tổn hại công lý?======
Những căn bệnh xuất hiện sau khi quyền lực rời đi
Không chỉ riêng bà Hoàng Thị Thúy Lan, nhiều cựu lãnh đạo khác của tỉnh Vĩnh Phúc cũng lần lượt trình bày bệnh án và hoàn cảnh cá nhân.
– Ông Phạm Văn Vọng, cựu bí thư Tỉnh Ủy, nói về những lần cấp cứu, về căn bệnh của bản thân, về người vợ đang điều trị ung thư, về trách nhiệm với gia đình và phần mộ người thân.
– Ông Hà Hòa Bình, cựu phó chủ tịch UBND tỉnh, cũng trình bày tuổi cao, sức yếu, bệnh tim mạch, huyết áp, thị lực suy giảm.
Những lời trình bày ấy không thể bị phủ nhận về mặt con người, nhưng điều khiến dư luận trăn trở là sự lệch pha thời gian: Khi còn tại vị, không ai nhắc đến bệnh tật để dừng lại. Khi còn quyền quyết định, không ai viện dẫn hoàn cảnh để từ chối lợi ích, chỉ khi đứng trước vành móng ngựa, bệnh án mới trở thành luận cứ chính.
Vấn đề không nằm trong sự cảm thông, mà ở câu hỏi: Quyền lực đã được sử dụng như thế nào khi cơ thể còn khỏe mạnh?
Nguyễn Văn Hậu và cơ chế “luật ngầm”
Nguyễn Văn Hậu, chủ tịch Tập Đoàn Phúc Sơn, trình bày tại tòa về xuất thân nghèo khó. Nhưng chính người đàn ông ấy, theo hồ sơ vụ án, đã đưa hàng trăm ngàn USD để “chúc mừng” lãnh đạo, chi tiền đều đặn cho nhiều quan chức, đồng thời hình thành một cơ chế nơi tiền trở thành công cụ điều chỉnh chính sách.
Đây không chỉ là câu chuyện của một cá nhân đưa hối lộ, mà là biểu hiện của một hệ sinh thái tham nhũng, trong đó quyền lực công bị mua bán có hệ thống.
Nếu chỉ dừng lại ở việc cân nhắc hoàn cảnh cá nhân từng bị cáo, mà không làm rõ và xử lý tận gốc cơ chế này, thì bản án, dù nặng hay nhẹ, cũng khó tạo được tác dụng răn đe lâu dài.
Chống tham nhũng: Xét xử hành vi hay quản lý cảm xúc?
Chống tham nhũng không chỉ là tuyên án, mà là tái khẳng định ranh giới giữa quyền lực và trách nhiệm.
Pháp luật cho phép xem xét yếu tố nhân đạo, nhưng nhân đạo không thể trở thành lối thoát phổ quát cho những người từng đứng đầu bộ máy công quyền. Bởi nếu những tổn thương kinh tế, xã hội không được đặt ngang tầm với nước mắt tại tòa, thì chống tham nhũng rất dễ trượt khỏi mục tiêu ban đầu: Xử lý hành vi xâm hại lợi ích công, để trở thành một quá trình cân đo cảm xúc.
Phiên tòa rồi sẽ khép lại.
Bản án rồi sẽ được tuyên.
Nhưng điều còn lại, âm thầm và dai dẳng, là câu hỏi về niềm tin: Liệu công lý có đủ vững để không bị lay chuyển bởi những yếu tố từng bị bỏ qua khi quyền lực còn nguyên vẹn?
The post Khi vành móng ngựa là ‘giường bệnh’ của quyền lực đã mất appeared first on Saigon Nhỏ.
