Cho đến nay nhiều nhà quan sát chính trị vẫn khen ngợi chính quyền Cộng Sản Việt Nam (CSVN) khéo léo trong chính sách ngoại giao cây tre, thiết lập và duy trì được mối quan hệ “đối tác chiến lược toàn diện” với cả Trung Quốc và Hoa Kỳ bất chấp cuộc tranh chấp gay gắt giữa hai ông lớn.
Thực ra không chỉ Việt Nam mà nhiều quốc gia Đông Nam Á khác đã vận dụng thành công chiến lược “đu dây” nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia của những nước nhỏ và yếu, tránh sa vào cuộc tranh giành của những cường quốc. Nhưng đến nay, chiến lược “gió chiều nào che chiều ấy” dường như đã hết thời, Việt Nam khó mà tiếp tục đu dây khi bị lọt vào tâm điểm cuộc chiến quan thuế Mỹ-Trung.
Nhức nhối thặng dư thương mại
Thông tin mới nhất là trong Tháng Năm vừa qua, Việt Nam xuất cảng sang Hoa Kỳ $13.8 tỷ hàng hóa, tăng gần 42% so với cùng kỳ năm trước; thặng dư thương mại vọt lên $12.2 tỷ, cũng tăng 42% so với cùng kỳ và cao hơn 17% so với Tháng Tư. Tính chung năm tháng đầu năm, Việt Nam đã xuất siêu vào Mỹ gần $50 tỷ, tăng 28.5% so với đầu năm ngoái. “Thành tích” này đã đưa Việt Nam lên vị trí thứ ba trong số các nước có thặng dư nhiều nhất bán hàng vào Mỹ, vượt qua cả Mexico, chỉ xếp sau Trung Quốc và khối Liên Âu.
Không cần phải nói, thành tích đó của Việt Nam là nỗi nhức nhối của Hoa Kỳ và gây khó khăn rất nhiều cho Việt Nam trong cuộc đàm phán nhằm thuyết phục Hoa Kỳ bãi bỏ hoặc giảm nhẹ mức thuế đối ứng 46% đánh lên hàng hóa Việt Nam mà ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, công bố đầu Tháng Tư.
Theo lịch trình, Việt Nam với Mỹ sẽ tiếp tục đàm phán vòng thứ ba vào cuối tuần tới với hy vọng đạt thỏa hiệp trước khi hết hạn tạm ngừng thuế đối ứng 46% đầu Tháng Bảy. Có nguồn tin cho biết, ông Tô Lâm, tổng bí thư đảng CSVN, có thể sẽ đến Washington hội kiến ông Trump vào cuối Tháng Sáu và chứng kiến việc ký kết một thỏa thuận thương mại Mỹ-Việt nếu đàm phán thành công.
Nhưng cho đến nay, khả năng đàm phán thành công là rất mong manh. Cho đến nay, giới chức thương mại của Mỹ vẫn cáo buộc Việt Nam là điểm trung chuyển hàng hóa Trung Quốc sang thị trường Mỹ, giúp các nhà xuất cảng Trung Quốc né tránh mức thuế cao mà chính phủ Mỹ áp đặt. Tuy không đưa chứng cứ thật cụ thể nhưng đối chiếu số liệu về xuất-nhập cảng của Việt Nam có thể cho thấy mối quan hệ tương ứng giữa giá trị xuất cảng sang Mỹ và nhập cảng từ Trung Quốc.
Trong Tháng Năm chẳng hạn, Việt Nam bán sang Mỹ $13.8 tỷ trong tổng số xuất cảng $39.6 tỷ, và nhập của Trung Quốc $16.2 tỷ hàng hóa, nguyên vật liệu trong tổng số nhập cảng $39 tỷ. Xu thế tương đồng này kéo dài đã nhiều năm và gia tăng rất nhanh kể từ khi ông Trump phát động thương chiến với Trung Quốc năm 2018 trong nhiệm kỳ đầu của ông.
Những yêu cầu khó nuốt
Một mục tiêu chính trong chính sách quan thuế của chính quyền Trump là ngăn chặn luồng hàng hóa Trung Quốc tuồn vào Mỹ “núp bóng” một quốc gia trung gian để tránh thuế. Mexico, Việt Nam và Malaysia được coi là các trường hợp cần đặc biệt chú ý.
Hãng tin Reuters hôm 3 Tháng Sáu cho biết, trong cuộc đàm phán về quan thuế, phía Mỹ đã gửi cho phía Việt Nam một danh sách “dài” những yêu cầu “khó nuốt” đòi Việt Nam phải cắt đứt sự phụ thuộc vào hàng công nghiệp Trung Quốc nhập cảng, các doanh nghiệp Việt Nam phải giảm sử dụng nguyên liệu và phụ tùng từ Trung Quốc và chính quyền Việt Nam phải kiểm soát cẩn thận hơn hoạt động sản xuất và chuỗi cung ứng.
Báo Công Thương cho biết, tại phiên đàm phán trực tiếp thứ hai giữa ông Nguyễn Hồng Diên, bộ trưởng Công Thương Việt Nam, với ông Jamieson Greer, trưởng Đại Diện Thương Mại Mỹ, hôm 4 Tháng Sáu ở Paris, Pháp, bên lề Hội Nghị Quốc Tế Hợp Tác Kinh Tế và Phát Triển (OECD), ông Diên đã thông báo những điểm chính trong các tài liệu phản hồi của Việt Nam đối với các vấn đề mà Hoa Kỳ nêu bổ sung, đồng thời khẳng định sự quyết tâm và thiện chí của Việt Nam trong quá trình tìm ra tiếng nói và hành động chung với Hoa Kỳ. Nhưng không ai biết cụ thể Việt Nam đã phản hồi thế nào.
Đằng nào cũng chết!
Không cần am hiểu sâu về kinh tế cũng thấy yêu cầu của Mỹ đòi Việt Nam phải cắt đứt sự phụ thuộc hàng công nghiệp Trung Quốc nhập cảng thật sự “khó nuốt,” thậm chí bất khả thi. Nền kinh tế Việt Nam thực chất là làm thuê, bán sức lao động và môi trường để thu phần ít lợi nhuận nhất trong dây chuyền sản xuất công nghiệp. Chỉ trừ một số ít mặt hàng nông lâm thủy sản do người nông dân Việt Nam trực tiếp sản xuất, hầu hết hàng công nghiệp chế tạo đều dựa vào nguyên vật liệu, phụ tùng nhập cảng từ Trung Quốc, Nam Hàn, Nhật, Đài Loan.
Bản tin của Reuters cũng thừa nhận như vậy: “Ngành công nghiệp chế tạo rộng lớn [của Việt Nam] sản xuất hàng tiêu dùng kể cả thiết bị của Apple và giày thể thao của Nike, đã tích hợp chặt chẽ vào chuỗi cung ứng của nước láng giềng to lớn hơn nhiều. Yêu cầu của Mỹ cắt sự phụ thuộc của Việt Nam vào Trung Quốc đặt ra thách thức trầm trọng cho nền kinh tế quốc gia Đông Nam Á này.”
Có hiện tượng hàng Trung Quốc đội lốt “Made in Vietnam” để tránh thuế khi bán vào thị trường Mỹ như lời ông Howard Lutnick, bộ trưởng Thương Mại Mỹ, trước Ủy Ban Chuẩn Chi Thượng Viện hôm Thứ Tư, 4 Tháng Sáu.
“Việt Nam xuất cảng sang Mỹ số lượng hàng hóa trị giá $125 tỷ và chỉ nhập cảng hàng hóa từ chúng ta có $12.5 triệu… Họ lấy hàng từ đâu để xuất cảng? Họ mua từ Trung Quốc $90 tỷ rồi bơm giá lên và xuất cảng sang đây,” ông Lutnick đối đáp với Thượng Nghị Sĩ John Neely Kennedy (Cộng Hòa-Louisiana) tại buổi điều trần kể trên. Quy mô của hiện tượng đội lốt này như thế nào cần được các cơ quan hữu quan điều tra cụ thể.
Nhưng có một hiện tượng khác là nhiều tập đoàn đa quốc gia, kể cả các công ty Mỹ, gần đây đã chuyển một phần cơ sở sản xuất ra khỏi Trung Quốc để đề phòng rủi ro theo công thức “Trung Quốc + 1.” Việt Nam từng được coi là nước hưởng lợi nhiều nhất trong cuộc cạnh tranh gay gắt về thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Các cơ sở sản xuất này, tuy thiết lập tại Việt Nam, sử dụng công nhân Việt Nam nhưng phải nhập cảng phần lớn nguyên liệu phụ tùng vì Việt Nam chỉ cung cấp được sức lao động, chưa làm được các mặt hàng đơn giản nhất như vải may giày hay linh kiện cho thiết bị điện tử.
Trong hoàn cảnh đó, nếu không dựa vào nguồn cung cấp từ Trung Quốc, ngành công nghiệp chế tạo của Việt Nam chắc chắn sụp đổ vì không có nguyên liệu, hàng loạt nhà máy từ Nam chí Bắc sẽ đóng cửa và hàng triệu công nhân sẽ mất việc, xã hội sẽ bất ổn. Nhưng kinh tế Việt Nam cũng sẽ sụp đổ nếu không bán được hàng vào Hoa Kỳ vì mức thuế quan cao ngất ngưởng.
Năm 2024 vừa qua, Việt Nam xuất cảng được $405.5 tỷ hàng hóa ra thế giới, trong đó riêng thị trường Hoa Kỳ đã tiêu thụ một phần ba, $136.6 tỷ. Không thể tìm đâu ra một thị trường tiêu thụ lớn như vậy để thay thế nếu cánh cửa vào thị trường Mỹ hẹp lại. Một khi Việt Nam không tiếp tục bán được hàng vào Mỹ với mức thuế hợp lý, các công ty nước ngoài đang làm ăn ở Việt Nam chắc chắn phải thay đổi chiến lược hoạt động, chuyển đến những nơi có mức thuế vào Mỹ thấp hơn hoặc có điều kiện thuận lợi hơn như họ đã từng chuyển từ Trung Quốc sang Việt Nam. Ấn Độ, Indonesia sẽ là những điểm đến có lợi thế.
Xem ra Việt Nam đang ở thế rất kẹt, không thể giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc, cũng không chịu nổi mức thuế đối ứng có tính cách triệt tiêu của Hoa Kỳ. Cây tre Việt Nam đang quằn quại dưới sức ép của một cơn bão lớn mà lựa chọn ngả về phía nào cũng đều phải trả giá rất đắt.
Vẫn còn bài nếu biết dùng
Nhà cầm quyền Việt Nam đã làm đủ cách để xoa dịu nỗi bực dọc của Mỹ, kể cả dành những ưu đãi chưa từng có cho các dự án đầu tư bất động sản của công ty gia đình ông Donald Trump ở Hưng Yên và Sài Gòn; chi ra $2 tỷ nhập cảng nông sản Mỹ, hãng hàng không quốc gia Vietnam Airlines ký hợp đồng mua tới 50 phi cơ Boeing 737 Max… nhưng chưa làm phía Hoa Kỳ hài lòng.
Ông Tô Lâm còn đề nghị ông Trump hai bên cùng bãi bỏ thuế quan đối với hàng hóa của nhau – một đề nghị mà theo Bộ Trưởng Lutnick nói thẳng là không bao giờ có. “Chắc chắn là không. Chắc chắn là không. Đó có thể là điều ngu xuẩn nhất mà chúng ta có thể làm,” ông nói tại buổi điều trần ở Thượng Viện.
Bộ Trưởng Lutnick nói Hoa Kỳ “khuyến khích Việt Nam tự sản xuất lấy hàng hoá của họ,” và ông cho biết có những lĩnh vực hai bên có thể đàm phán nếu Việt Nam không còn tái xuất cảng hàng Trung Quốc sang Mỹ. Hà Nội nên coi những phát ngôn của người phụ trách thương mại Mỹ là tín hiệu tốt để tìm đối sách thích hợp.
Ví dụ, Việt Nam cần khuyến khích doanh nghiệp đa dạng hóa nguồn nguyên liệu, thay vì chỉ mua của Trung Quốc thì tăng mua từ các nước Đông Á (Nhật, Nam Hàn, Đài Loan) hoặc các nước ASEAN. Việt Nam cũng có thể vận động người Mỹ giảm hoặc miễn thuế cho các sản phẩm nông ngư nghiệp mà nông dân Việt Nam làm ra được, đồng thời Việt Nam phải chấm dứt ngay vai trò trung gian buôn hàng Trung Quốc vào Mỹ ở những mặt hàng Việt Nam không tự lực sản xuất như thép, nhôm, tháp điện gió, tấm năng lượng mặt trời… Các công ty Mỹ đang làm ăn ở Việt Nam như Intel, Nike, Apple có thể là những trợ thủ đắc lực giúp Việt Nam đàm phán với phía Mỹ một cách hiệu quả.
Có một số quân bài tẩy mà Hà Nội có thể dùng để mặc cả với Washington tìm kiếm một thỏa thuận thương mại dễ thở hơn; đó là đẩy nhanh việc trao cho các công ty Hoa Kỳ giấy phép khai thác và chế biến các mỏ đất hiếm ở miền Bắc, xây dựng các nhà máy điện nguyên tử ở Ninh Thuận và mua sắm các loại vũ khí tân tiến của Mỹ để canh tân quân đội.
Phía Trung Quốc có thể không hài lòng nhưng đây là lựa chọn ít đối đầu nhất. Chênh lệch cán cân thương mại giữa Việt Nam và Mỹ quá lớn nên chỉ có thể cân bằng phần nào bằng những khoản mua sắm có giá trị lớn thay cho những lô đậu nành, chân gà, thịt heo chẳng đáng vào đâu!
The post Thương mại Việt Nam: Cây tre trong bão appeared first on Saigon Nhỏ.
