Trước bối cảnh niềm tin của người dân vào hệ thống pháp lý sụt giảm bởi những vụ bê bối oan sai, tham nhũng và lạm quyền từ nhà cầm quyền, mới đây Chính Phủ CSVN lại ban hành một nghị định bị dư luận chỉ trích là đẩy lùi cải cách tư pháp, bằng việc trao quyền lực cho chủ tịch UBND tỉnh trong việc kiểm soát hành nghề luật sư.
Hôm 11 tháng Sáu, Chính Phủ CSVN ban hành Nghị định số 121/2025/NĐ-CP (NĐ 121) quy định về việc phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý Nhà Nước của Bộ Tư Pháp. Nghị định này có hiệu lực vào ngày 1 Tháng Bảy năm 2025 và kéo dài đến ngày 1 Tháng Ba, 2027. Tuy nhiên, ngay từ khi được công bố, văn bản này đã gây ra làn sóng tranh cãi mạnh mẽ vì tiềm ẩn quá nhiều rủi ro pháp lý nghiêm trọng.
Hiện nay, quyền cấp, thu hồi và cấp lại chứng chỉ hành nghề luật sư thuộc về bộ trưởng Bộ Tư Pháp. Quy trình thẩm tra được thực hiện tại Sở Tư Pháp địa phương, sau đó gửi lên Bộ Tư Pháp để thẩm định và ra quyết định cuối cùng. Còn theo NĐ 121, kể từ ngày 1 tháng Bảy, toàn bộ thẩm quyền trên được chuyển giao trực tiếp cho chủ tịch UBND tỉnh, Sở Tư Pháp chỉ đóng vai trò thẩm tra, chủ tịch tỉnh trực tiếp ra quyết định mà không cần qua Bộ Tư Pháp.
Theo phản ánh từ một số luật sư, đây là một thay đổi lớn, tiềm ẩn nguy cơ chính trị hóa nghề luật sư. Khi người cấp phép hành nghề không còn là đại diện một cơ quan chuyên trách pháp lý Trung Ương, mà thay vào đó là người đứng đầu chính quyền địa phương. Kể từ đây, chuyên môn và tính độc lập của luật sư có nguy cơ bị thay thế bằng mệnh lệnh hành chính hoặc thậm chí là có liên quan đến lợi ích phe nhóm chính trị, đánh dấu bước chuyển đổi quyền lực từ Trung Ương xuống địa phương.
Tranh cãi có thể xảy ra rủi ro ở mỗi địa phương, người đứng đầu tỉnh có tiêu chí thẩm tra tiêu chuẩn, phẩm chất đạo đức và chất lượng năng lực của luật sư khác nhau. Điều này tạo ra sự thiếu thống nhất về tiêu chuẩn nghề nghiệp trên toàn quốc, mà còn ảnh hưởng đến tính pháp lý trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân từng vùng miền. Quan trọng hơn, liệu ông chủ tịch tỉnh có nắm vững kiến thức pháp lý bằng ông bộ trưởng Bộ Tư Pháp?
Việc trao quyền này khiến giới luật sư đối diện với áp lực từ nghề nghiệp lẫn áp lực từ sự giám sát của hệ thống hành chính. Họ rất dễ bị các phe nhóm lợi ích địa phương can thiệp hoặc bị làm khó khi thực hiện sứ mệnh bảo vệ công lý. Khi luật sư được cấp thẻ từ ông chủ tịch, một dấu hỏi lớn đặt ra về tính khách quan và minh bạch của quy trình chứng nhận, đồng thời phát đi một thông điệp đáng lo ngại: Luật pháp không còn là công cụ bảo vệ lẽ công bằng cho người dân, mà trở thành công cụ kiểm soát người dân. Đặc biệt trong các vụ án hành chính, nơi người dân kiện cơ quan công quyền hiếm có cửa thắng, giờ cộng thêm việc luật sư phụ thuộc vào chính những người đang bị kiện, một bước xói mòn nền tư pháp, niềm tin xã hội bị suy giảm trầm trọng.
Một ví dụ thực tế là vào Tháng Năm, 2018, bà Phạm Thị Liên có thân phận mẹ Việt Nam anh hùng CS, sinh sống ở huyện Giao Thủy (Nam Định), khởi kiện nhà cầm quyền địa phương về việc từ chối cấp phép giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho gia đình. Tòa án Nam Định sau đó ra phán quyết bà Liên thua kiện mặc dù gia đình có sự chứng thực nguồn gốc đất đai. Nếu theo NĐ 121, nguy cơ luật sư sẽ không dám nhận vụ kiện, còn người dân với tình thế “dưới cơ” như bà Liên sẽ càng khó tiếp cận công lý, không có người bảo vệ.
NĐ 121 còn gây tranh cãi vì có dấu hiệu mâu thuẫn nội dung với Luật luật sư 2006 (sửa đổi 2012). Về mặt pháp lý, nghị định là văn bản dưới luật, không thể vượt quyền hạn hoặc sửa đổi các nội dung đã được quy định trong văn bản luật. Như vậy, việc chuyển giao thẩm quyền cấp chứng chỉ hành nghề luật sư từ bộ trưởng Tư Pháp sang chủ tịch tỉnh có thể là trái luật.
Về mặt tổ chức Nhà Nước, chủ tịch UBND tỉnh là người đứng đầu thuộc nhánh hành pháp địa phương, trong khi luật sư là những người hành nghề không thuộc biên chế Nhà Nước, độc lập, thường hoạt động theo mô hình văn phòng luật hoặc công ty luật. Một bên là thuộc nhánh hành chính công, một bên là thuộc nhánh nghề nghiệp độc lập, do đó việc trao quyền quản lý thể hiện sự lẫn lộn chức năng. Điều này làm giảm tính giám sát, dẫn đến hệ quả luật sư dễ bị tước thẻ hành nghề nếu không làm vừa lòng chính quyền, gây khó khăn cho luật sư trong việc phản biện xã hội lẫn bảo vệ quyền lợi người dân. Vị thế của luật sư bị hạ thấp khi có tâm lý sợ đụng chạm chính quyền.
Nghiêm trọng hơn, NĐ 121 rất dễ biến luật sư từ vai trò là người bảo vệ công lý, là chỗ dựa pháp lý của người dân, đặc biệt là người yếu thế trở thành công cụ phục vụ lợi ích của phe nhóm chính trị, đứng về phía lãnh đạo địa phương để hợp thức hóa các quyết định sai trái đặng cùng kiểm soát và trấn áp người dân. Trong một số vụ án tranh chấp đất đai, môi trường, oan sai, luật sư là một trong những người có khả năng đối trọng với quyền lực Nhà Nước để bảo vệ người dân, nay bị quản lý thì còn ai cất lên tiếng nói phản biện? NĐ 121 giúp chính quyền thao túng cả hệ thống bảo vệ pháp lý, làm thu hẹp không gian phản biện của giới luật sư.
Ví dụ điển hình là vụ án Đồng Tâm năm 2020, liên quan đến cái chết của ông Lê Đình Kình cùng nhiều người dân bị truy tố, kết án tội danh “giết người” và “chống người thi hành công vụ.” Đây là vụ án chính trị- xã hội được dư luận trong nước và quốc tế quan tâm. Thế nhưng, một số luật sư chia sẻ bị cơ quan Công an ngăn cản, gây khó dễ khi tiếp cận hồ sơ vụ án, bị cản trở khi tiếp xúc với thân chủ trong thời gian điều tra. NĐ 121 làm trầm trọng hơn vấn đề luật sư bị đối xử trái với tư cách người bảo vệ quyền công dân.
Hay như vụ án “Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ” ở Long An, nhiều luật sư tham gia bào chữa quyền lợi cho các thân chủ là những bị cáo của vụ án đã bị áp lực, bị cơ quan công an truy hỏi, dẫn đến việc nhiều luật sư sau đó phải chạy ra nước ngoài xin tị nạn chính trị vì lý do an toàn cá nhân.
Từ hai vụ án trên cho thấy, địa vị giới luật sư trong hoạt động tố tụng ở Việt Nam vốn đã thấp, nay còn dưới quyền chủ tịch tỉnh trong việc hành nghề, chẳng khác gì đóng chặt cánh cửa phản biện trong xã hội, thu hẹp không gian trợ giúp pháp lý dành cho người dân, đẩy lùi các nỗ lực xây dựng nhà nước pháp quyền.
NĐ 121 không chỉ là một bước lùi trong cải cách tư pháp mà còn là đòn giáng mạnh vào nền dân chủ, vào niềm tin của người dân đối với công lý và pháp luật.
The post Từ 1 Tháng Bảy, ông luật sư ‘dưới trướng’ ông chủ tịch tỉnh appeared first on Saigon Nhỏ.
