Làng báo Việt Nam, sau 1975 cho tới nay, đã có một hiện tượng rất ít người biết, trừ những người trong cuộc. Đó là tờ Thời Báo Kinh Tế Việt Nam (TBKTVN)
TBKTVN xuất bản số đầu tiên vào ngày 2 Tháng Sáu 1993, kéo dài tới ngày 15 Tháng Bảy 2020 thì đình bản chuyển thành Tạp Chí Kinh Tế Việt Nam. Suốt hơn 27 năm hoạt động, tờ báo này có tới hơn 20 năm là tờ báo duy nhất trong cả hệ thống báo chí Việt Nam, không có tổ chức đảng, cũng như bất cứ một tổ chức chính trị nào như đoàn thanh niên, công đoàn, không là thành viên của hội nhà báo…
Tờ báo này phát triển từ tuần báo, lần lượt thành báo cách nhật, rồi nhật báo (phát hành liên tục từ Thứ Hai tới Thứ Bảy hàng tuần); đồng thời có thêm những ấn phẩm khác như Vienam Economic Times (tạp chí tiếng Anh ra hàng tháng), VNEconomy (báo điện tử hàng ngày), The Guide (hàng tháng, có các ngữ Anh, Hoa, Nhật), tạp chí Tư Vấn Tiêu Dùng. Đặc biệt vào mỗi cuối năm có ấn phẩm Kinh tế Việt Nam-Thế Giới, trong đó ghi nhận và đánh giá các sự kiện kinh tế nổi bật của Việt Nam và thế giới trong năm trước, và dự báo năm sau. Đây là ấn phẩm được đông đảo các chuyên gia kinh tế, giáo viên và sinh viên các trường đại học trong cả nước săn lùng, thậm chí chuyền tay nhau các bản photo-copy.
Cũng như tất cả các tờ báo khác, TBKTVN có cơ quan chủ quản là Hội Quản Lý Kinh Tế trực thuộc Liên Hiệp Các Hội Khoa Học Việt Nam (có tới trên dưới 400 hội thuộc liên hiệp này), tập họp rất đông các nhà quản lý, giáo sư kinh tế, các quan chức các bộ, ngành tại trung ương (đương chức và đã hưu trí). Trong đó có những nhân vật như Trần Phương, nguyên Phó Thủ tướng.
Người sáng lập và tổng biên tập TBKTVN suốt hơn 27 năm tồn tại, là ông Đào Nguyên Cát (đã mất), nguyên giáo sư các trường đảng trung ương; một phó tổng biên tập là ông Trần Đình Nghiêm (đã mất), nguyên giám đốc kiêm tổng biên tập Nhà Xuất Bản Chính Trị Quốc Gia Sự Thật. Rất thú vị là chính hai ông đưa ra chủ trương “phi cách mạng” như thế.
Hồi năm 2018, một phóng viên tại chi nhánh phía Nam đề nghị với tổng biên tập cho thành lập công đoàn. Câu trả lời ngay và luôn rằng: “Lập công đoàn để các anh chống đối tôi à! Sẽ không bao giờ có đảng, đoàn gì ở đây, nếu tôi còn tồn tại.”
Nhưng, mọi chuyện chỉ có thể kéo dài tới hết năm 2016, cho đến giữa năm 2017, TBKTVN phải quay đầu để ngoan ngoãn chấp nhận sự có mặt của tổ chức đảng, có mặt biên ủy trong tòa soạn như hơn 400 tờ báo khác trong hệ thống. Không ít người cho rằng, lúc đó cụ Cát (tổng biên tập) đã bước sang tuổi 90, không còn nhiều hơi sức để bảo vệ lập trường “phi cách mạng,” và cũng không còn các thế lực vững vàng để có thể không sợ ai đụng đến “vương quốc” này.
Phải thừa nhận rằng, chính nhờ có những thế lực lớn từ Bộ Chính Trị, mà ông Đào Nguyên Cát luôn tự hào từng là thầy dạy cho các cụ lớn (trong tập sách Bên Thắng Cuộc, nhà báo có ghi lại chuyện này), nên TBKTVN đã làm được những “cuộc cách mạng” trong làng báo Việt Nam.
TBKTVN được ra đời từ một văn bản đồng thuận của cả 13 ủy viên Bộ Chính Trị thời Tổng Bí Thư Đỗ Mười, tiếp theo đó là quyết định của Chính Phủ cho phép tờ TBKTVN (bộ cũ, ra bất định kỳ, khổ A4) được ký hợp đồng hợp tác-kinh doanh với tập đoàn báo chí xuất bản Ringier AG (của Thụy Sĩ, thành lập từ 1883, tại Zurich), vào 1995. Theo ghi nhận, cứ 100 ấn phẩm báo chí in và phát hành tại Châu Âu thì có 75 ấn phẩm của Ringier AG).
Do có tiền lệ là tờ báo đầu tiên có sự hợp tác với ngoại quốc theo Luật Đầu Tư Nước Ngoài của Việt Nam, sau này Ủy Ban Về Hợp Tác Đầu Tư Nước Ngoài (tiền thân của Bộ Kế Hoạch và Đầu Tư) mới cấp phép tương tự cho các tờ Quốc Tế (Bộ Ngoại Giao), Investment Review (UB HT ĐT), Thời Trang Trẻ. Trừ Invetment Review hợp tác với Úc, còn các tờ khác đều hợp tác với Ringier AG. Khoảng năm 2005, các giấy phép hợp tác của các tờ báo này đều bị thu hồi, riêng TBKTVN vẫn vững như bàn thạch, nhờ có lá bùa đồng thuận của Bộ Chính Trị!
Nhờ hợp tác với Ringier AG, có số vốn khoảng $1.6 triệu (vào năm 1993 số tiền ấy là khá lớn, vì bình quân một dự án đầu tư nước ngoài vào Việt Nam chỉ dưới $5 triệu). Việc in ấn và phát hành TBKTVN cũng trở thành một mô hình mới mẻ cho cả làng báo. Đặc biệt là tờ báo duy nhất thực hiện phong cách các bài viết ngắn gọn, không quá 1,600 từ, dàn dựng trong một trang nhất định, trong suốt 16 rồi 20 trang không có chuyện xem tiếp (leo trang), trình bày hiện đại. Việc quảng cáo và phát hành có mạng lưới riêng, tách biệt hoàn toàn với bộ máy phóng viên, biên tập.
Nhờ sự hợp tác với Ringier AG, TBKTVN và Vietnam Economic Times đã sớm xuất hiện trên thị trường Châu Âu. Lần đầu tiên trong làng báo, thu nhập của phóng viên đủ sống và có tích lũy. Trừ phần lương cứng, còn có nhuận bút khá tốt: một tin ngắn cũng 50-70,000 VNĐ; một bài viết từ 150-300,000 VNĐ (vào thời điểm giá vàng chỉ mới 500,000 VNĐ/chỉ). TBKTVN cũng không mấy khi sử dụng các bài viết của các chuyên gia, vì chủ trương để các nhà báo trẻ thi thố năng lực và nhất là qua họ có cách tiếp cận vấn đề mới mẻ, thay vì theo lối tư duy cũ, thiếu hơi thở thực tế. Giá quảng cáo cũng thuộc loại cao ngất, khoảng 20 triệu VNĐ/trang với doanh nghiệp trong nước và $3,000/trang với doanh nghiệp nước ngoài, mà số lượng khách hàng trong và ngoài nước rất đông, phải “xếp hàng” chờ mới được đăng.
Tuy nhiên, trong quá trình quản lý vận hành tờ báo, nhất là từ khi đã có chỗ đứng trong bạn đọc, TBKTVN do ông Đào Nguyên Cát đã lèo lái đưa toàn con cái trong nhà vào chiếm giữ các vị trí quan trọng, thao túng biến tờ báo như thành của riêng. Không ít người nhận xét: đây chính là tờ báo tư nhân đầu tiên, chẳng theo khuôn mẫu nào, kể từ việc trả lương, thưởng cho tới các chế độ chính sách công tác, nghỉ phép… cho bộ phận phóng viên, biên tập. Phần lương này do Ringier AG trả một “cục” và do tổng biên tập quyết định chi tùy theo sự hào phóng của mình.
Gần 10 năm sau ngày hoạt động, người ta mới phát hiện ra sự thiếu minh bạch trong sự trả lương, sử dụng nguồn vốn đầu tư của Ringier AG. Có những phóng viên suốt hơn 10 năm không có lương, chỉ hưởng nhuận bút. Những phóng viên, biên tập khác được trả lương từ $100 tới $400 mỗi tháng, nhưng thực tế Ringier AG trả cho tổng biên tập từ $200 đến $500/người/tháng; khoản sai biệt đã bị tổng biên tập “ăn chặn” (theo cách nói của nhiều người khi đó), chưa kể còn sai biệt về tỷ giá lúc đó đã khoảng 11,000 VNĐ/USD, nhưng chỉ được trả theo mức 10,000 VNĐ. Khoản “ăn chặn” này đã lên tới trên 100 tỷ VNĐ, được tổng biên tập (nhận mình là chủ báo) thừa nhận sau khi bị phát hiện, nhưng biện hộ cho đây là cách để tích lũy lại nguồn vốn hoạt động, khi Ringier AG hết thời gian hợp tác.
Theo hợp đồng hợp tác kinh doanh, ký từ cuối năm 1993 tới năm 2007 mới kết thúc, nhưng từ năm 2005 đã xảy ra những “lùm xùm” về tài chánh giữa hai bên. Các báo cáo đưa ra từ phía Việt Nam đều cho là dự án thua lỗ nặng nề, yêu cầu phía Ringier AG đưa thêm vốn vào. Tất nhiên Ringier AG đâu dễ dàng chấp nhận. Họ tổ chức kiểm toán độc lập, và đòi rút lui. Khi ấy, “ông chủ” TBKTVN phấn khởi, khoe với mọi người rằng: chỉ có ông mới làm nên điều kỳ diệu, là thu tóm được toàn bộ vốn đầu tư của đối tác nước ngoài; không như các liên doanh khác phía Việt Nam bị đối tác sang đoạt hết cả vốn lẫn lãi.
Ringier AG phải cử cố vấn của mình là ông Gerhard Schroeder, cựu thủ tướng Đức, sang Việt Nam vận động với chính phủ và các bộ, ngành liên quan giải quyết chuyện với TBKTVN. Tuy nhiên mọi sự chẳng đi tới đâu, bởi TBKTVN được đánh giá là một tổ chức đầy ắp các “cây đa cây đề” về kinh tế và chính trị, nên có những bao che, bênh vực. Những người trong TBKTVN có hiểu biết và tôn trọng phía đối tác, có ý kiến ủng hộ Ringier AG đều bị tìm cách vô hiệu hóa hay bứng khỏi ban biên tập, trong đó có ông Đào Quang Bính, phó tổng biên tập thứ nhất TBKTVN phải rời khỏi báo, ra thành lập tờ Thời báo Kinh Doanh.
Hiện nay, TBKTVN chỉ còn là tạp chí Kinh Tế Việt Nam ra hàng tháng, khổ A4, và chấm dứt một thời kỳ đáng ghi nhận, là tờ báo không có đảng trong tòa soạn và các hoạt động của mình.
The post Từng có một tờ báo Việt trong nước không trực thuộc đảng cộng sản appeared first on Saigon Nhỏ.
