Giữa Tháng Bảy 2025, Dòng Thánh Phaolô thành Chartre (SPC) tổ chức lễ kỷ niệm 150 năm thành lập Viện Dưỡng Lão Thị Nghè. Nhưng viện dưỡng lão này từ mấy chục năm qua không còn được hoạt động đúng như mục đích của ngày đầu thành lập, bị “cải tạo” dưới chế độ cộng sản.
Viện Dưỡng Lão Thị Nghè (số 153 Xô Viết Nghệ Tĩnh, Thị Nghè, phường 17- Bình Thạnh (nguyên là số 43 Hùng Vương, Thị Nghè-Gia định) – Tổng diện tích lên tới hơn 70,500 m2, là một cơ sở của dòng SPC), được thành lập nằm 1875 để làm nơi nuôi dưỡng hoàn toàn miễn phí các cụ già và trẻ mồ côi không chốn nương thân.
Viện Dưỡng Lão Thị Nghè được thành lập ban đầu với tên gọi là “Nhà Cứu Tế Phú Mỹ” do Sơ Marie Conception phụ trách, gồm 19 nữ tu: bốn nữ tu người Pháp và 15 nữ tu người Việt. Năm 1900, tại đây đã có khoảng 800-1,000 cư dân, được phân bố sống trong năm trại người già, một trại cô nhi, hai trại lao. Ngoài ra còn có trại chăn nuôi và một nghĩa trang. Có lẽ do việc chăm sóc, điều trị cho cư dân trong các trại và vùng phụ cận hoàn toàn được miễn phí, nên từ đầu thế kỷ 20, người ta đã gọi đây là “Nhà Thương Thí Thị Nghè” hay “Bệnh Viện Phú Mỹ.”
Năm 1960, viện nuôi dưỡng 1,199 cụ già và hơn 500 trẻ cô nhi. Từ đây, chính thức mang tên “Viện Dưỡng lão Thị Nghè.” Năm 1964, viện đón nhận tám trẻ mồ côi bại liệt đầu tiên, do Sơ Fidéline phụ trách.
Năm 1972 số trẻ em mồ côi bại liệt tăng nhanh, viện có thêm ba trại chuyên biệt dành cho các em này, mang tên là “Trại nuôi trẻ bại liệt Polios.” Như thế viện không đơn thuần chuyện “dưỡng lão” mà còn “gồng gánh” thêm các trẻ em mồ côi, bại liệt, và vẫn mang tên gọi cũ. Số nữ tu phục vụ tại đây lên tới 40 người, trong đó có 20 người lo giáo dục, 15 người lo y tế.
Đến năm 1975, toàn viện có các trại chuyên biệt, gồm: sáu trại nam, sáu trại nữ, một trại con lai, một trại tâm thần,… và khu nghĩa trang là nơi an nghỉ của hơn 3,000 người già và trẻ mồ côi quá cố.
Tới ngày 19 Tháng Chín 1975, các nữ tu dòng SPC, thuộc Tỉnh Dòng Sài Gòn, đảm nhận tất cả mọi công việc từ tổ chức, điều hành các hoạt động y tế, giáo dục, đến phát triển kinh tế, xã hội, phục vụ cho khoảng trên 2,000 cư dân thường xuyên sống trong viện. Dần từng bước, nhà nước thông qua Sở Lao Động-Thương Binh và Xã Hội TP.HCM, chiếm lĩnh toàn bộ cơ sở này, đặt tên là “Nhà nuôi dưỡng người già và tàn tật Số 1” với số hơn 800 cụ già từ trước còn được lưu lại, và cộng đoàn các nữ tu SPC vẫn được tiếp tục sinh hoạt tại tu viện, những người ngày đêm chăm sóc phục vụ các cụ, còn đội ngũ cán bộ quản lý thì… không biết họ làm gì.
Viện Dưỡng Lão Thị Nghè đã bị “bức tử” từ ngày 10 Tháng Tám 1996, khi nhà nước cộng sản đổi tên thành “Trung Tâm Dưỡng Lão Thị Nghè,” có chức năng chủ yếu là chăm sóc, nuôi dưỡng người già là những người “có công với cách mạng,” hoặc những người già khác do thân nhân gởi vào và phải trả phí, khoảng 3 triệu VNĐ/tháng. Còn người già, trẻ em mồ côi khuyết tật được chăm sóc miễn phí, hoàn toàn không còn có chỗ nữa.
***
Trở lại với Dòng SPC của hàng trăm năm trước. Nữ tu Benjamin, Mẹ Bề trên Miền Viễn Đông nhà dòng SPC là người sáng lập nên cộng đoàn nữ tu SPC Phú Mỹ-Thị Nghè tại mảnh đất này. Đây là cộng đoàn thứ 8 trong tổng số 10 cộng đoàn SPC được bà thành lập tại Việt Nam. Mục đích của cộng đoàn này là “phục vụ các người nghèo khổ, nạn nhân của chiến tranh.”
Dấu ấn ban đầu của cộng đoàn này chính là Tu Viện Phaolô và Nhà Nguyện Viện Dưỡng Lão được xây dựng từ ngày 10 Tháng Sáu năm 1876, đến nay vẫn còn tồn tại, và trở thành Nhà Thờ Thánh Martino de Porres (nằm bên ngoài khuôn viên Trung Tâm Dưỡng Lão Thị Nghè).
Ngày 1 Tháng Sáu 1983, tu viện bị tiếp quản, 20 nữ tu bị đuổi ra ngoài với lời hứa sẽ xây một nhà mới đền bù. Hơn 20 năm rồi, lời hứa ấy vẫn còn treo lơ lửng. Các nữ tu rời tu viện, nhưng vẫn gắn bó việc phục vụ chăm sóc các cụ “trong can đảm và nhẫn nại” – như lời chứng của các nữ tu nay vẫn còn sống.
Vào một ngày đầu năm 1994, tất cả 165 cụ già đang sống những ngày cuối cùng của cuộc đời, bỗng bị buộc phải rời viện, và bị đưa đi phân tán mỗi người mỗi chốn ở tận Hóc Môn, Sông Bé. Các cụ già, các nữ tu chỉ biết nhìn nhau mà khóc.
Tu viện không còn. Các cụ già neo đơn, nghèo khó, không nơi nương tựa không còn, các nữ tu như mất đi đối tượng để yêu thương và phục vụ. Tuy vậy vẫn những trẻ em tàn tật mồ côi, được các sơ nuôi dưỡng trong Nhà nuôi trẻ Polios, và được chuyển thành “Nhà Nuôi Trẻ Tàn Tật Mồ Côi Mầm Non 6,” nay là “Trung Tâm Bảo Trợ Trẻ Tàn Tật Mồ Côi Thị Nghè.”
Hầu hết các em ở đây đều mang các chứng bệnh nặng như bại não, não úng thủy, thiểu năng trí tuệ, và những người chăm sóc các em không ai khác chính là các nữ tu SPC.
Sau hơn 30 năm điều hành, phục vụ cơ sở nuôi trẻ tàn tật mồ côi này, vào năm 2005, cộng đoàn SPC xây dựng và phát triển thành trung tâm nuôi trẻ mồ côi tàn tật lớn nhất cả nước, với hơn 500 em. Từ va dãy nhà nhỏ ban đầu, cơ sở 1 tại Thị Nghè đã có 10 dãy nhà và cơ sở 2 tại Bảo Lộc (Lâm Đồng) cũng có 10 dãy nhà mới. Các em được đón nhận nuôi ăn học miễn phí, điều trị bệnh, tạo điều kiện hòa nhập xã hội.
***
Bàn tay và trái tim yêu thương của các cộng đoàn SPC đã thực sự chữa lành cho hàng ngàn, thậm chí hàng vạn cư dân đã từng được vui sống trong Viện Dưỡng lão Thị Nghè xưa.
Sau 1995 và 2005, lần lượt các cơ sở nuôi dưỡng chăm sóc người già, trẻ tàn tật mồ côi không còn được sự quản lý, hay trực tiếp phục vụ của các nữ tu, nhưng có một nhu cầu hồi phục, hòa nhập xã hội cho các trẻ tần tật của không ít gia đình rộ lên khá bức thiết. Năm 2008, các sơ dòng SPC mạnh dạn thuê một căn nhà nhỏ để có điều kiện can thiệp sớm cho các trẻ tự kỷ, mở dần các cơ sở giáo dục chuyên ngành. Năm 2018, cơ sở Trúc Linh đã ra đời. Tiếc là cho tới nay, do điều kiện cơ sở vật chất hữu hạn, nên Trúc Linh không thể phát triển hơn.
Trong lúc, Viện Dưỡng Lão Thị Nghè trước đây (nay là Trung Tâm Dưỡng lão Thị Nghè) còn mênh mông bạt ngàn diện tích, các giới chức thẩm quyền từ nhiều năm qua vẫn sử dụng một phần, còn lại cho nhiều doanh nghiệp khác thuê mướn làm mặt bằng kinh doanh.
Ước nguyện được phục vụ một cách vô vị lợi, phục vụ các thành phần yếu thế trong xã hội của các cộng đoàn SPC hoặc của nhiều cộng đoàn tu sĩ khác tại Việt Nam vẫn chưa được chính quyền đáp ứng, và mơ ước có lại một nơi nuôi dưỡng hoàn toàn miễn phí các cụ già và trẻ mồ côi không chốn nương thân, đúng như mục đích ban đầu của Viện Dưỡng Lão Thị Nghè, cách đây 150, chắc mãi chỉ là ước mơ.
The post Viện Dưỡng Lão Thị Nghè 150 năm và cơn ‘bức tử’ đau xót! appeared first on Saigon Nhỏ.
