Buổi chiều ngày 17 Tháng Mười Một, 1986, Paris lành lạnh, trời đã cuối thu, vài chiếc lá còn vướng trên mấy hàng cây bên đường. Một góc phố vốn yên tĩnh bỗng chốc trở thành nơi chứng kiến một tai họa không ai tưởng tượng ra được. Ông Georges Besse, giám đốc tập đoàn Renault – cái hãng xe hơi nức tiếng của nước Pháp – vừa đặt chân xuống chiếc xe do tài xế riêng chở về, thì hai bóng người chạy mô-tô rồ ga lao tới, bắn ông nhiều phát rồi phóng mất dạng như thể chỉ là một cơn gió độc đi ngang.
Tiếng súng vang chưa kịp tắt, Besse đã gục xuống ngay lề đường, máu thấm từng vạc lên nền xi-măng lạnh. Một đứa con còn nhỏ của ông nhìn thấy hết từ cửa sổ tầng trên. Cảnh tượng đau lòng ấy làm nước Pháp sững sờ. Người ta không tin rằng giữa thủ đô hoa lệ, một nhân vật quan trọng của nền công nghiệp quốc gia lại có thể bị hành quyết theo kiểu bạo lực đường phố như vậy.
Ông giám đốc “lạnh” nhưng làm việc “thiệt”
Muốn hiểu vì sao cái chết của ông Besse lại làm dậy sóng dữ dội, ta phải ngó lại con đường ông đi trong 18 tháng làm sếp lớn Renault. Hãng xe nhà nước này khi ấy gần như sắp phải thở oxy. Nợ thì chồng chất, doanh số thì lẹt đẹt, nhân sự thì phình to. Mời ông Besse về, Chính phủ Pháp coi như đánh một ván bài sinh tử.
Besse vốn nổi tiếng là người làm việc rành rọt, ít nói, không hứa hão. Ai cũng biết ông không phải mẫu lãnh đạo thích vuốt ve quần chúng. Nhưng ông được tiếng là “đã làm là làm tới nơi.” Chỉ trong vòng một năm rưỡi, Renault từ chỗ lời chẳng thấy đâu trở lại có lợi nhuận. Nhưng để đổi lấy con số đẹp đẽ đó, ông buộc phải cắt 21.000 nhân viên, đóng bớt nhà máy, xiết lại đủ thứ đang lỏng.
Người làm tài chính thì nói “làm vậy mới cứu Renault.” Nhưng người mất việc thì đâu có nghĩ vậy. Công đoàn giận ông muốn ứa gan. Phe tả thì xem ông như tay sai của chủ nghĩa tư bản. Còn dân thường thì chia phe: Kẻ nói ông độc tài lạnh lùng, người bảo ông dám làm điều người khác sợ.
Chưa hết, ông còn đem tiền của Renault đi đầu tư vào hãng American Motors bên Mỹ – một công ty đang lỗ sặc gạch. Đối với người lao động Pháp, hành động ấy coi như chọc giận họ thêm lần nữa: “Người mình thất nghiệp, còn đi cứu mấy ông bên Mỹ để làm gì?”
Action Directe – cái bóng đen núp phía sau
Giữa lúc xã hội Pháp còn chưa nguôi cơn giận về chuyện sa thải, một nhóm cực tả mang tên Action Directe trỗi dậy. Tổ chức này chủ trương lật đổ nhà nước bằng bạo lực, hành động kiểu du kích thành thị, và từng ám sát một quan chức quốc phòng trước đó không lâu.
Trong mắt họ, Besse chính là biểu tượng của “quyền lực tư bản đàn áp người lao động.” Khi Renault công bố con số 21.000 người mất việc, Action Directe coi như tìm thấy mục tiêu lớn nhất của mình.
Ban đầu, sau vụ bắn chết Besse, không nhóm nào đứng ra nhận tội. Nhưng cảnh sát Pháp – với kinh nghiệm từ nhiều vụ nổ súng trước – lập tức khoanh vùng nghi can vào Action Directe. Từ cách chọn thời điểm, phương thức tấn công, tới động cơ chính trị, mọi thứ đều khớp như ráp hình.
Tiếng súng trước cửa nhà và nước Pháp bàng hoàng
Vụ ám sát diễn ra quá nhanh, quá lạnh lùng. Paris tối hôm ấy chết lặng. Người dân bàn tán khắp nơi. Một giám đốc, một quan chức, một người cha… bị giết ngay trước nhà mình. Không cảnh sát bảo vệ. Không lính gác. Chỉ có một khoảng đường vắng và hai sát thủ phóng xe biến vào đêm, để lại cả nước Pháp chìm trong lo sợ.
Báo chí chạy tin liên tục. Công đoàn – dù từng phản đối Besse gay gắt – cũng phải tuyên bố đanh thép: “Sa thải là chuyện kinh tế, nhưng giết người là hành vi không thể chấp nhận.”
Lần này, xã hội Pháp đứng chung một hàng: bạo lực chính trị không thể là câu trả lời.
Lời thú tội và cuộc đột kích trong đêm
Phải mất ba tháng, một loạt thư gửi tới các cơ quan chức năng mới xác nhận tin đồn: Action Directe nhận trách nhiệm. Chúng nói cái chết của Besse là “đòn đánh vào bộ máy tư bản.”
Ngay sau đó, cảnh sát tăng cường truy tìm. Tới Tháng Ba, 1987, một trang trại heo hút đâu đó trên đất Pháp bị bao vây. Cuộc đột kích diễn ra chớp nhoáng, bắt sống bốn thành viên của tổ chức: Nathalie Ménigon, Joelle Aubron, Jean-Marc Rouillan, và Georges Cipriani.
Hai phụ nữ – Ménigon và Aubron – được xác định là người trực tiếp bóp cò súng bắn Besse. Hai người đàn ông còn lại đóng vai trò hỗ trợ và chuẩn bị hậu cần.
Phiên tòa và cái giá phải trả
Năm 1989, cả bốn bị tuyên án tù chung thân. Tại tòa, họ không tỏ ra hối hận. Với họ, đó là “hành động cách mạng,” không phải giết người. Tuy nhiên, nước Pháp lúc đó không muốn nghe lý luận ấy nữa. Người dân muốn công lý, và bản án đã được đem ra như tiếng cảnh cáo cho mọi phần tử cực đoan còn ấp ủ bạo lực.
Nhiều năm sau, trong tù, sức khỏe các nữ sát thủ xuống dốc vì bệnh. Aubron được trả tự do năm 2004 để điều trị ung thư. Ménigon cũng được thả năm 2008. Nhưng tên tuổi họ mãi gắn với một vụ án làm nước Pháp rúng động.
Di sản để lại – một bài học bằng máu
Cái chết của Georges Besse tới giờ vẫn được nhắc lại như một chương buồn của lịch sử công nghiệp Tây Âu. Người ta có thể cãi nhau rằng ông đúng hay sai trong chuyện cắt giảm nhân sự. Nhưng ai cũng phải thừa nhận: Renault đã hồi sinh từ chính những quyết định cứng rắn của ông.
Điều đau lòng nhất là: Besse không sống để thấy những nỗ lực của mình đem lại quả ngọt. Cái chết của ông cũng cho thấy một sự thật giản dị mà tàn nhẫn: Khi lòng giận dữ của xã hội bị kích lên quá đà, người đứng mũi chịu sào thường là người đầu tiên trả giá.
Vụ ám sát Besse nhắc ta nhớ rằng giữa chính trị, kinh tế và con người, ranh giới rất mong manh. Một quyết định trong phòng họp có thể chạm đến miếng cơm của hàng chục ngàn gia đình. Và khi những bất mãn ấy không được giải quyết bằng đối thoại, nó có thể đi xa đến mức độ mà ai cũng phải kinh hoàng.
The post Vụ ám sát George Besse, giám đốc tập đoàn Renault appeared first on Saigon Nhỏ.
