Trong dự thảo mới về nghị định sửa đổi các nghị định về kinh doanh xăng dầu của Bộ Công Thương hôm 28/3/2024, Bộ này đề xuất nhà nước không điều hành, mà để doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu 15 ngày/lần.
Dự thảo này được Bộ Công thương cho biết, sẽ thay thế cho ba nghị định về kinh doanh xăng dầu gồm nghị định 83/2014, nghị định 95/2021 và nghị định 80/2023.
Lợi -hại khó đoán
Từ Na Uy hôm 29/3/2024, Tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Huy Vũ nhận định:
“Theo nghị định này thì ‘việc mua bán xăng dầu của thương nhân phân phối là từ các nguồn cung của thương nhân đầu mối, nên không phát sinh thêm nguồn cung.’ Khi mà nguồn cung không đa dạng hoá mà chính quyền bỏ kiểm soát thì các nguồn cung sẽ hợp tác với nhau và nâng giá xăng dầu lên. Nghị định này do đó làm lợi cho những doanh nghiệp có quyền nhập khẩu xăng dầu và làm đầu mối.”
Trước khi cho phép thị trường được tự do hoàn toàn để cạnh tranh với nhau, việc đầu tiên cần phải làm là rà soát và bỏ bớt các quy định để cho phép nhiều doanh nhân tham gia vào mọi khâu phân phối xăng dầu của nền kinh tế.
–Tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Huy Vũ
Ngoài ra, tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Huy Vũ nói thêm, muốn quản lý tốt thị trường xăng dầu, Chính phủ Việt Nam còn nhiều việc phải làm, cụ thể theo tiến sĩ Vũ:
“Nhà nước nên giảm bớt các quy định và hỗ trợ việc xây dựng các kho chứa. Khuyến khích nhiều hơn các nhà đầu tư tư nhân nhập khẩu xăng dầu và trở thành những đầu mối và nhà phân phối. Khi có nhiều doanh nghiệp tham gia vào tất cả các khâu của quá trình phân phối xăng dầu thì thị trường tự nó sẽ điều chỉnh để tạo ra giá tối ưu cho khách hàng.
Những chính sách như vậy nó làm lợi thị trường và nền kinh tế khi chi phí cho xăng dầu sẽ giảm xuống khi các chủ doanh nghiệp tư nhân sẽ tìm kiếm các giải pháp để hạ giá thành tạo ra cạnh tranh. Nhưng ngược lại, nó làm hại những doanh nghiệp đang giữ quyền làm đầu mối xăng dầu, khiến họ mất đi lợi thế độc quyền và mất đi lợi nhuận.”
Do đó theo Tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Huy Vũ, trước khi cho phép thị trường được tự do hoàn toàn để cạnh tranh với nhau, việc đầu tiên cần phải làm là rà soát và bỏ bớt các quy định để cho phép nhiều doanh nhân tham gia vào mọi khâu phân phối xăng dầu của nền kinh tế.
Anh Q. (tên viết tắt theo ý người trả lời vì lý do an toàn) – một người dân sinh sống ở miền Trung, hôm 29/3/2024 khi trao đổi với RFA cho rằng, xăng dầu là loại hàng hóa có ảnh hưởng rất lớn đến nền kinh tế, liên quan đến hầu hết tất cả các ngành và đời sống người dân. Do đó, mặt hàng này lâu nay do nhà nước định giá và điều chỉnh lên xuống căn cứ vào sự biến động của thị trường xăng dầu thế giới, giờ cho tư nhân tự định giá, nghe có vẻ chưa ổn. Ông này nói:
“Nay, nhà nước không điều hành mà để doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu 15 ngày/ lần thì mới nghe tưởng như làm như vậy thì nhà nước sẽ từng bước hướng tới nền kinh tế thị trường đầy đủ, tức là từng bước cắt cái đuôi ‘định hướng xã hội chủ nghĩa’.
Hiện nay trong kinh doanh xăng dầu tuy không độc quyền, nhưng vẫn có ‘ông lớn’ chi phối thị trường! Đó là hiện có nhiều doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, nhưng riêng ‘ông lớn’ Petrolimex đã chiếm thị phần khoảng 65%, còn lại các doanh nghiệp khác chiếm 35%. Nếu ‘ông lớn’ này được thả tự do về định giá bán, thì họ sẽ dẫn đến lũng đoạn thị trường xăng dầu, nếu ‘ông lớn’ này tăng giá thì các doanh nghiệp khác cũng phải tăng và ngược lại. Khách hàng khó có sự lựa chọn khi đổ xăng vì như trên đã nói, các điểm bán xăng dầu của Petrolimex hầu như chỗ nào cũng có.”
Chưa kể theo ông Q., những ‘ông lớn’ như Petrolimex cũng có thể lợi dụng việc quyết giá bán xăng dầu để triệt hạ các công ty xăng dầu nhỏ hơn, nên theo ông, nhà nước tuy không can thiệp về giá xăng dầu như trước, nhưng các Hiệp hội xăng dầu với các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu là thành viên, cần có vai trò dẫn dắt các doanh nghiệp hoạt động theo đúng Luật về giá, Luật cạnh tranh…
Nghĩa là, doanh nghiệp xăng dầu tự định giá, nhưng nhà nước phải khống chế giá trần phù hợp với giá xăng dầu thế giới, chứ không thể muốn làm gì cũng được và Hiệp hội xăng dầu nên đóng vai trò giám sát việc tăng giá.
Ảnh minh họa: Người dân chờ đổ xăng tại một trạm xăng ở Hà Nội. AFP PHOTO.
Cơ chế mới, cách kiểm soát cũ?
Thời gian qua, ngành xăng dầu do Bộ Công Thương quản lý xảy ra nhiều bê bối. Theo kết luận thanh tra xăng dầu do Thanh tra Chính phủ công bố vào ngày 4/1/2024 có nêu, Bộ Công Thương có vi phạm trong cấp phép kinh doanh xuất nhập khẩu xăng dầu, điều hành giá xăng dầu… Cụ thể trong hơn năm năm, liên Bộ Công Thương – Tài chính quyết định chi từ Quỹ bình ổn giá khi giá nhiên liệu chưa tăng, số tiền gần 1.143 tỷ đồng, và chi bình ổn cao hơn mức tăng giá, hơn 318 tỷ…
Cùng thời điểm đó, Bộ Công an cũng xử lý với hành vi vi phạm pháp luật trong sử dụng Quỹ bình ổn xăng dầu, kê khai nộp thuế bảo vệ môi trường tại ba doanh nghiệp, gồm: Công ty cổ phần Tập đoàn Thiên Minh Đức (của đại gia kim cương Chu Đăng Khoa), Công ty TNHH Thương mại vận tải và Du lịch Xuyên Việt Oil và Công ty TNHH Vận tải thủy bộ Hải Hà.
Mới nhất là vào ngày 29/1/2024, Tổng cục Hải quan đã yêu cầu các Cục Hải quan dừng thực hiện thủ tục hải quan đối với xăng dầu và nguyên liệu xuất nhập khẩu của Công ty Hải Hà và Công ty Xuyên Việt Oil vì không đủ điều kiện thực hiện thủ tục xuất nhập khẩu, tạm nhập tái xuất…
Trước đó, Cơ quan cảnh sát điều tra – Bộ Công an đã khởi tố, bắt tạm giam bà Trần Tuyết Mai – Chủ tịch Hội đồng thành viên kiêm Tổng Giám đốc Công ty Hải Hà – do không nộp số tiền trích lập Quỹ Bình ổn giá xăng dầu và sử dụng tiền Quỹ Bình ổn giá trái quy định của pháp luật, gây thất thoát tài sản nhà nước hơn 317 tỷ đồng.
Riêng ‘ông lớn’ Petrolimex đã chiếm thị phần khoảng 65%, còn lại các doanh nghiệp khác chiếm 35%. Nếu ‘ông lớn’ này được thả tự do về định giá bán, thì họ sẽ dẫn đến lũng đoạn thị trường xăng dầu…
-Ông Q.
PGS. TS. Ngô Trí Long, nguyên Viện phó Viện Nghiên cứu Thị trường Giá cả, người từng được chính phủ mời góp ý về quản lý giá xăng dầu, giải thích với RFA hôm 29/3/2024 liên quan Dự thảo mới của Bộ Công Thương:
“Nghị định kinh doanh xăng dầu trải qua rất nhiều thay đổi, gần đây nhất là nghị định 80 và sửa đổi bằng nghị định 83 và 95. Nhưng lần này thủ tướng quyết định là phải xây dựng cái mới, vì sửa đổi không thể thay đổi hơn 20 % nội dung. Có mấy vấn đề cần phải được xem xét, thứ nhất là nghị định này đã giảm thiểu bớt các cơ quan trung gian, những đơn vị kinh doanh làm tăng chi phí… bây giờ chỉ cần đại lý thôi. Thứ hai là quỹ bình ổn có nên tồn tại hay không? Thứ ba là điều kiện kinh doanh xăng dầu và thứ tư là cơ chế điều hành giá.”
Theo PGS. TS. Ngô Trí Long, trong cơ chế thị trường có hai chủ thể điều hành giá, một là nhà nước và hai là thị trường quyết định. Do đó, tiến sĩ Long cho rằng’:
“Lần này để cho doanh nghiệp quyết định giá, nhưng nhà nước vẫn quyết định những phần cứng như chi phí đầu vào, giá vốn, các loại thuế… còn những cái như chi phí kinh doanh, lợi nhuận các thứ là phần doanh nghiệp tự quyết định. Thế thì để cho doanh nghiệp quyết định có trái với các định chế về quản lý giá của pháp luật hay không? Nhưng với cơ chế này, nói là nhà nước để cho doanh nghiệp định giá, nhưng nhà nước vẫn kiểm soát, theo dõi chặt chẽ xem có bất thường hay không.”
Trước kia giá xăng dầu tại Việt Nam được điều chỉnh 30 ngày một lần, sau đó rút xuống 15 ngày, 10 ngày rồi bảy ngày… bây giờ lại lên 15 ngày điều chỉnh một lần. Trong khi với các nước khi để doanh nghiệp xăng dầu tự quyết định giá thì thường là được phép điều chỉnh hàng ngày. PGS. TS. Ngô Trí Long giải thích:
“Vì trên thị trường Việt Nam chưa có cạnh tranh thật sự và đầy đủ nên bản thân doanh nghiệp không thể định giá hằng ngày. Tôi đã được mời tham gia góp ý, đây là cái mới phải chờ đợi để xem xét, nhưng cái mới này là một bước tiến, một cái thay đổi hẳn về tư duy. Nhưng theo tôi điều kiện kinh doanh xăng dầu phải quy định rõ từng đối tượng như tổng công ty đầu mối thì phải điều kiện như thế nào, có đủ chặt chẽ không? Quy định rõ công ty phân phối, công ty bán lẻ tiêu chuẩn như thế nào? Đây là bước đầu, cần phải xem xét và thay đổi cho phù hợp thực tế.”
Tin từ RFA Read More
