Đằng sau giấc mơ về một siêu đô thị lấn biển hào nhoáng là một sự thật phũ phàng: Chúng ta có thể đang tự tay phá bỏ tấm khiên chắn bão cuối cùng, nhấn chìm một di sản thế giới và đặt cược sự an toàn của cả một vùng kinh tế trọng điểm vào những khối bê tông vô tri.
Trên khắp các trang mạng và phương tiện truyền thông, người ta đang vẽ nên một viễn cảnh thiên đường mang tên Vinhomes Green Paradise. Những hình ảnh đồ họa bóng bẩy về một “thành phố của tương lai” mọc lên từ mặt biển đang được lan truyền với tốc độ chóng mặt: những tòa nhà chọc trời lấp lánh, những bãi biển nhân tạo cát trắng mịn màng, những du thuyền sang trọng neo đậu, hứa hẹn một “Singapore thu nhỏ” ngay tại cửa ngõ phía Nam. Với quy mô khổng lồ lên đến 2,870 hecta, dự án được tô vẽ như một biểu tượng của sự phát triển, một cú hích kinh tế đưa Cần Giờ vươn tầm quốc tế.
Nhưng hãy tạm gác lại những lời có cánh đó để nhìn thẳng vào sự thật. Đằng sau bức màn nhung lộng lẫy kia là một canh bạc sinh tử. Một canh bạc mà tiền cược không chỉ là hàng tỷ đôla, mà chính là “lá phổi xanh” [Cần Giờ, là tấm khiên phòng hộ cuối cùng của TP.HCM và cả vùng Đông Nam Bộ trước cơn thịnh nộ của biển cả. Trước khi bất kỳ ai quyết định xuống tiền cho giấc mơ lấn biển này, họ cần phải biết rõ mình đang thực sự đầu tư vào cái gì: một thiên đường nghỉ dưỡng, hay một thảm họa được báo trước?
Ngôi nhà pháp lý xây trên nền cát lún
Điều đáng lo ngại đầu tiên không nằm ở kỹ thuật, mà nằm ngay trong những văn bản pháp lý. Lịch sử của dự án đã có một vết gợn khổng lồ: sự phình to quy mô một cách chóng mặt từ 600 hecta ban đầu lên gần 2,900 hecta. Hãy tưởng tượng bạn xin phép xây một căn nhà cấp bốn, nhưng rồi lại tự ý đập đi xây một tòa lâu đài 5 tầng trên chính mảnh đất đó. Liệu giấy phép ban đầu còn giá trị? Sự thay đổi quy mô gấp gần 5 lần này có được đánh giá một cách minh bạch, có tuân thủ quy hoạch gốc hay không, hay chỉ đơn giản là một sự “hợp thức hóa” cho một tham vọng đã vượt ngoài tầm kiểm soát?
Câu hỏi này càng trở nên nghiêm trọng khi dự án nằm ngay trong vùng đệm của Khu Dự trữ Sinh quyển Rừng ngập mặn Cần Giờ – một di sản được UNESCO công nhận, là “lá phổi xanh” của cả Đông Nam Bộ. Bất kỳ sự can thiệp nào vào đây đều phải tuân thủ những quy định ngặt nghèo nhất về môi trường. Vậy mà, chính trong Báo cáo Đánh giá Tác động Môi trường của dự án, một tài liệu khoa học mang tính quyết định, lại tồn tại những điều phi lý đến khó tin.
Tại trang 190 của báo cáo, có một dòng chữ gây sốc: “Khu vực thực hiện dự án không có yếu tố nhạy cảm về môi trường.” Đây là một lời nói dối trắng trợn. Làm sao một dự án lấn biển quy mô hàng ngàn hecta, nằm sát vách một khu dự trữ sinh quyển thế giới, lại có thể được xem là “không nhạy cảm”? Tuyên bố này không khác gì việc xây một nhà máy hóa chất cạnh một vườn trẻ rồi nói rằng nó hoàn toàn vô hại. Nó cho thấy một sự coi thường, một thái độ cố tình đánh giá thấp rủi ro để lách luật.
Chưa dừng lại ở đó, tại trang 322, báo cáo này còn ngang nhiên khẳng định dự án “không thuộc đối tượng tham vấn chuyên gia, nhà khoa học.” Một dự án với kỹ thuật phức tạp chưa từng có ở Việt Nam, can thiệp trực tiếp vào dòng chảy của cả một hệ thống sông lớn, lại tuyên bố không cần hỏi ý kiến của những bộ não khoa học hàng đầu? Đây là hành động tự bịt tai, nhắm mắt trước sự thật. Nó cho thấy chủ đầu tư và các bên liên quan dường như không muốn nghe những lời phản biện, vì họ sợ phải đối mặt với những sự thật phũ phàng mà khoa học sẽ phơi bày.
Đối với nhà đầu tư, đây chính là rủi ro lớn nhất. Một dự án được xây dựng trên một nền tảng pháp lý mong manh, với một bản d0a1nh giá tác động môi trường đầy mâu thuẫn, có thể bị “tuýt còi” bất cứ lúc nào. Khi chính sách thay đổi, khi một cuộc thanh tra được thực hiện nghiêm túc, giấy phép có thể bị treo, thậm chí bị thu hồi. Lúc đó, người chịu thiệt hại cuối cùng chính là những khách hàng đã trót tin vào những lời quảng cáo. Tiền của họ sẽ bị kẹt lại trong một siêu đô thị dở dang, và giấc mơ về cuốn sổ hồng có thể sẽ không bao giờ thành hiện thực.
Canh bạc với nền đất yếu và cơn thịnh nộ của biển cả
Nếu vấn đề pháp lý là một quả bom nổ chậm, thì những thách thức về kỹ thuật và tự nhiên là một mối đe dọa thường trực. Xây dựng một đại đô thị trên nền đất lấn biển vốn đã là một công việc cực kỳ khó khăn. Xây nó ở Cần Giờ, một vùng đất hình thành từ trầm tích non, yếu và sụt lún tự nhiên, thì độ khó còn nhân lên gấp bội.
Hãy hình dung quá trình tạo ra 2,870 hecta đất mới này. Người ta sẽ hút hàng trăm triệu mét khối bùn cát từ nơi khác đổ vào đây. Bản thân khối vật liệu này là một hỗn hợp lỏng bỏng, ngậm đầy nước. Để nó trở thành một nền móng vững chắc cho nhà cao tầng, đường sá, hạ tầng, cần một quá trình gọi là “cố kết” – tức là dùng các biện pháp kỹ thuật phức tạp như bấc thấm, cọc cát, gia tải… để ép nước trong các lỗ rỗng thoát ra, giúp các hạt đất cát lèn chặt lại. Quá trình này vô cùng tốn kém và mất rất nhiều thời gian, có thể kéo dài hàng năm trời, giống như cách người ta phải xử lý nền đất yếu khi làm cao tốc ở miền Tây.
Bất kỳ sự cắt giảm chi phí hay đốt cháy giai đoạn nào trong quá trình này cũng sẽ để lại hậu quả khôn lường: những vết nứt, những công trình sụt lún, những con đường gợn sóng chỉ sau vài năm sử dụng.
Bài học từ phi trường quốc tế Kansai ở Nhật Bản vẫn còn đó. Là phi trường đầu tiên trên thế giới được xây hoàn toàn trên đảo nhân tạo, nó đã lún hơn 12 mét chỉ trong 8 năm đầu tiên và vẫn tiếp tục lún cho đến ngày nay, kéo theo chi phí bảo trì khổng lồ. Liệu một dự án ở Việt Nam, với điều kiện địa chất còn phức tạp hơn, có thể tránh được vết xe đổ đó?
Nhưng sụt lún chỉ là một phần của câu chuyện. Mối nguy lớn hơn đến từ chính đại dương. Cần Giờ là tuyến đầu, là tấm khiên che chắn cho TP.HCM trước bão và triều cường. Theo các kịch bản biến đổi khí hậu cập nhật nhất, vào cuối thế kỷ này, mực nước biển có thể dâng cao tới 1 mét. Khi đó, một trận triều cường bình thường cũng có thể trở thành thảm họa.
Siêu đô thị này, dù được bao bọc bởi những con đê kè kiên cố đến đâu, về cơ bản vẫn sẽ trở thành một “cái chảo” khổng lồ, nằm thấp hơn mực nước biển xung quanh. Chỉ cần một đoạn đê bị vỡ, một cơn bão vượt sức chịu đựng, toàn bộ thành phố trong mơ này có thể bị nhấn chìm trong biển nước. Ai sẽ đảm bảo an toàn cho hàng chục ngàn cư dân và khối tài sản hàng tỷ đôla trong kịch bản đó? Lời cam kết “bảo hành trọn đời” về sụt lún hay ngập lụt nghe thật hấp dẫn, nhưng “trọn đời” là bao lâu? Văn bản nào ràng buộc và cơ chế nào thực thi khi thảm họa xảy ra?
Hơn nữa, 184 triệu mét khối cát để lấp biển phải lấy từ đâu? Báo cáo đánh giá tác động môi trường thừa nhận hơn một nửa trong số đó phải lấy từ “các nguồn khác” không xác định. Đây là một hành vi “đánh cắp tài nguyên” một cách thầm lặng. Hút một lượng cát khổng lồ như vậy sẽ gây ra sạt lở, xói mòn ở những nơi khác, phá vỡ sự cân bằng tự nhiên của đáy biển. Thiên nhiên không cho không ai cái gì. Chúng ta đang vá một chỗ này bằng cách khoét sâu thêm một vết thương ở chỗ khác.
Bóp nghẹt lá phổi xanh và bức tử một di sản
Rủi ro lớn nhất, không thể đảo ngược của dự án này chính là tác động hủy diệt lên Khu Dự trữ Sinh quyển Cần Giờ. Đây không phải là một khu rừng bình thường. Nó là một hệ sinh thái độc đáo, được ví như “quả thận” lọc nước và “lá phổi” cung cấp oxy cho cả một vùng kinh tế trọng điểm.
Trước hết, rừng ngập mặn Cần Giờ là một “bức tường xanh” tự nhiên, một công trình phòng thủ ven biển hiệu quả hơn bất kỳ khối bê tông nào. Các nhà khoa học đã chứng minh, một dải rừng ngập mặn chỉ rộng 100 mét có thể làm giảm từ 50% đến 90% năng lượng của sóng bão. Suốt bao năm qua, chính “bức tường” này đã âm thầm bảo vệ Sài Gòn và các tỉnh lân cận. Phá vỡ nó để xây dựng một khu đô thị nhân tạo dễ bị tổn thương là một hành động tự phá bỏ tấm khiên của chính mình.
Thứ hai, đây là “vườn ươm” của biển cả. Hệ thống rễ chằng chịt của cây đước, cây bần là nơi trú ngụ, sinh sản và kiếm ăn của vô số loài tôm, cua, cá… Phá rừng, lấn biển đồng nghĩa với việc phá đi “nồi cơm” của hàng ngàn ngư dân địa phương và hủy hoại nguồn lợi thủy sản của cả khu vực. Nơi đây là nhà của hơn 200 loài thực vật, 700 loài động vật không xương sống, hàng trăm loài cá và chim, trong đó có nhiều loài quý hiếm. Xây một thành phố bê tông lên đó là một bản án tử hình cho đa dạng sinh học.
Thứ ba, rừng ngập mặn là một “bể chứa carbon” siêu hạng, có khả năng hấp thụ khí CO2 gây hiệu ứng nhà kính gấp 4-5 lần so với rừng nhiệt đới trên cạn. Phá hủy nó không chỉ là một tội ác với môi trường địa phương, mà còn đi ngược lại nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu của nhân loại.
Chính báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án, dù cố tình giảm nhẹ, vẫn không thể che giấu hoàn toàn những nguy cơ này. Báo cáo thừa nhận mô hình thủy văn cho thấy dự án có thể làm tăng mực nước tối đa lên 3% và tăng tốc độ dòng chảy lên đến 11% trong các điều kiện thời tiết cực đoan. Điều này có nghĩa là gì? Có nghĩa là chính dự án này sẽ góp phần làm cho các khu vực lân cận, bao gồm cả TP.HCM, ngập nặng hơn. Báo cáo cũng thừa nhận nước thải sau xử lý từ khu đô thị có nguy cơ chứa Amoni vượt chuẩn và có xu hướng lan truyền vào bờ, đe dọa trực tiếp đến vùng lõi của khu sinh quyển. Họ biết rõ nguy cơ, nhưng họ vẫn phớt lờ.
Việc đánh đổi một di sản thiên nhiên thế giới, một tấm khiên bảo vệ thành phố, một nguồn sống của người dân để lấy một dự án bất động sản là một sự đánh đổi không cân xứng và thiển cận. Danh hiệu UNESCO không phải là một món đồ trang sức, nó là sự công nhận của quốc tế về một giá trị cần được bảo vệ bằng mọi giá. Nếu chúng ta để dự án này tiếp tục, nguy cơ bị UNESCO rút danh hiệu là hoàn toàn có thể xảy ra. Đó sẽ là một sự xấu hổ, một vết nhơ không thể gột rửa về hình ảnh quốc gia.
Hóa đơn cuối cùng, ai sẽ là người chi trả?
Khi những lời quảng cáo hào nhoáng qua đi, khi những vấn đề về sụt lún, ngập lụt, xói lở trở nên rõ ràng hơn, ai sẽ là người trả giá?
Đầu tiên là các nhà đầu tư. Khi giá trị bất động sản lao dốc vì rủi ro thiên tai, họ sẽ là người mất trắng. Chi phí bảo hiểm cho những căn nhà “xây trên băng” này sẽ trở nên đắt đỏ, hoặc thậm chí không có công ty nào dám bán. Phí dịch vụ để duy tu hệ thống đê điều khổng lồ sẽ là một gánh nặng tài chính vĩnh viễn đè lên vai cư dân.
Tiếp theo là người dân TP.HCM và các tỉnh lân cận. Họ sẽ phải gánh chịu hậu quả của một thành phố ngập lụt thường xuyên hơn, của một môi trường sống bị suy thoái, của nguồn lợi thủy sản cạn kiệt.
Và cuối cùng, gánh nặng sẽ đổ lên ngân sách nhà nước – tức là tiền thuế của tất cả chúng ta. Khi thảm họa xảy ra, chính phủ sẽ phải chi những khoản tiền khổng lồ để cứu hộ, khắc phục hậu quả, di dời dân cư. Một dự án mang lại lợi nhuận cho một tập đoàn tư nhân, nhưng lại đẩy rủi ro và chi phí cho toàn xã hội. Đó là một sự bất công.
Siêu dự án Vinhomes Green Paradise không chỉ đơn thuần là một công trình xây dựng. Nó là một phép thử đối với lương tri và tầm nhìn của chúng ta. Chúng ta muốn một sự phát triển bền vững, hài hòa với thiên nhiên, hay một sự tăng trưởng nóng vội, sẵn sàng hy sinh tương lai để đổi lấy lợi ích trước mắt? Việc xây một thành phố trên biển có thể là một kỳ tích về kỹ thuật, nhưng xây nó bằng cách hủy hoại một kỳ quan của tạo hóa thì đó là một tội ác.
Sự phát triển thực sự không phải là thay thế thiên nhiên bằng những khối bê tông, mà là học cách sống hài hòa cùng với nó. Đã đến lúc cần một câu trả lời sòng phẳng và có trách nhiệm: Liệu chúng ta có dám đánh cược cả lá phổi xanh và tấm khiên bảo vệ của cả miền Nam cho một giấc mơ đô thị hào nhoáng nhưng đầy rủi ro này không?
The post Vinhomes Cần Giờ – Giấc mơ phù phiếm bức tử lá phổi xanh appeared first on Saigon Nhỏ.
