Ngày 22 Tháng Mười, 1990, các nhà khoa học công bố những phát hiện gây chấn động về sự thu hẹp của một biển nội địa khổng lồ ở Trung Á, xác nhận đây là một trong những thảm họa môi trường tồi tệ nhất thế giới. Vùng biển Aral, từng là vùng nước ngọt lớn thứ tư trên Trái Đất, đã co lại đến hai phần ba, theo các chuyên gia từ Hội Địa lý Hoàng gia Anh (Royal Geographical Society) chia sẻ với BBC.
Ngay sau khi Liên Xô cũ sụp đổ, các nhà khoa học mới được phép vào khu vực nằm giữa Kazakhstan và Uzbekistan hiện nay. Những gì họ chứng kiến khiến cả thế giới bàng hoàng: mực nước biển Aral đã giảm hơn 14 mét kể từ những năm 1960, đe dọa sinh mạng của khoảng bốn triệu người dân sống quanh vùng.
Sự Sụp Đổ Của Một Vùng Kinh Tế Thịnh Vượng. Vùng biển Aral từng là trung tâm kinh tế sôi động với ngành đánh cá phát triển mạnh mẽ, cung cấp thực phẩm và việc làm cho hàng nghìn người. Hình ảnh những con cá dài cả mét, được đánh bắt và vận chuyển khắp Liên Xô cũ, đã từng là biểu tượng thịnh vượng của khu vực.
Tuy nhiên, sự biến mất dần dần của biển đã biến vùng đất này thành sa mạc cằn cỗi. Nhiều người dân phải chịu ngộ độc hóa chất, phần lớn từ các xác tàu bỏ hoang đang gỉ sét trên đáy biển khô. Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh nơi đây cao hơn bất kỳ nước đang phát triển nào khác, với 10% trẻ em chết trong năm đầu đời. Nước uống bị nhiễm mặn và ô nhiễm khiến tỷ lệ bệnh ung thư, bệnh thận tăng cao, đồng thời tạo ra những bệnh lý mãn tính mà các thế hệ sau vẫn phải gánh chịu.
Aral – Biển nội địa một thời huy hoàng
Trong nhiều thập niên, Biển Aral được nuôi dưỡng bởi những dòng sông chính phụ thuộc nhiều vào sự tan băng từ các dãy núi cao, chảy qua các quốc gia nội lục Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan. Biển từng nuôi những con cá dài tới cả mét, cung cấp thực phẩm và việc làm cho hàng nghìn cư dân. Khu vực này phát triển mạnh mẽ, thu hút hàng nghìn người di cư từ khắp Châu Á và Châu Âu, tìm kiếm cơ hội việc làm từ nhà máy đóng hộp cá đến các khu nghỉ dưỡng sang trọng ven bờ biển.
Tuy nhiên, vào những năm 1920, chính quyền Liên Xô quyết định rút nước từ biển Aral để phục vụ tưới tiêu cho bông – “vàng trắng” của vùng đất Trung Á – cùng các loại cây công nghiệp khác. Quyết định này đồng nghĩa với việc chuyển hướng nguồn nước từ hai nhánh sông chính của biển Aral để tưới cho những cánh đồng bông mới, vốn đòi hỏi nguồn nước dồi dào và liên tục.
Hệ Quả Thảm Khốc Của Việc Can Thiệp Nhân Tạo. Mặc dù ngành công nghiệp bông phát triển mạnh, nhưng những thay đổi nhân tạo đối với môi trường đã khiến Biển Aral tách làm hai vào cuối thập niên 1980. Báo cáo năm 1990 của các nhà khoa học Anh đã khơi dậy những lời kêu gọi hành động quốc tế nhằm cứu vãn biển Aral. Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) mô tả sự tàn phá của biển Aral là “thảm họa chấn động nhất thế kỷ 20.”
Trong các thập niên tiếp theo, biến đổi khí hậu càng làm trầm trọng thêm hậu quả về môi trường và sức khỏe. Mùa đông trở nên dài hơn và lạnh hơn, trong khi mùa hè ngắn hơn và khô hạn, khiến cuộc sống cư dân vùng Aral càng khó khăn hơn. Đất đai sa mạc hóa, các cơn bão bụi từ đáy biển khô liên tục tràn vào các làng mạc, làm ô nhiễm nguồn nước và thực phẩm, gây ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe cộng đồng.
Tác Động Sâu Sắc Đến Sức Khỏe Con Người. Điều đáng lo ngại nhất là các bác sĩ phát hiện người dân địa phương bị tổn thương di truyền. Điều này có nghĩa là con cháu của họ có nguy cơ mắc ung thư cao hơn do tiếp xúc lâu dài với hóa chất và dư lượng thuốc trừ sâu từ các cánh đồng bông. Hàng triệu cư dân vẫn sống quanh biển Aral trong cảnh thiếu nước sạch, đất đai cằn cỗi, và không khí ô nhiễm nặng nề. Những ngôi nhà bỏ hoang, xác tàu gỉ sét và ngôi mộ nằm giữa sa mạc là minh chứng sống động cho hậu quả lâu dài của việc can thiệp nhân tạo vào thiên nhiên.
Bài học cho thế giới
Biển Aral là lời nhắc nhở mạnh mẽ về sự cân bằng mong manh giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Cuộc tìm kiếm “vàng trắng” đã biến vùng biển trù phú thành sa mạc hóa, khiến hàng triệu người phải đối mặt với những khó khăn sinh tồn chưa từng có. Ngày nay, khi biến đổi khí hậu đang đe dọa nhiều hệ sinh thái trên toàn cầu, thảm họa Aral Sea là cảnh báo rằng việc khai thác thiên nhiên vô tội vạ sẽ luôn để lại hậu quả đau lòng và lâu dài.
Các nhà khoa học vẫn tiếp tục theo dõi sự hồi phục hạn chế của một số phần biển Aral nhỏ hơn, nhưng để khôi phục diện tích và sức sống như trước kia cần có sự hợp tác quốc tế, các giải pháp bền vững, và đặc biệt là sự hiểu biết rằng con người không thể hành xử ích kỷ trước thiên nhiên. Giá trị của nước, đất, và môi trường không thể đánh đổi bằng bất cứ “vàng trắng” hay lợi nhuận kinh tế nào.
Phán quyết lịch sử dành cho Aral Sea là minh chứng rằng con người chỉ tồn tại bền vững khi hòa hợp với thiên nhiên, chứ không thể tàn phá thiên nhiên vì ích kỷ hay ngu dốt. Bài học từ Aral Sea sẽ còn vang vọng mãi như một lời nhắc nhở đau thương: mỗi hành động hôm nay đều ảnh hưởng đến hàng triệu thế hệ mai sau, và chỉ có sự tôn trọng tự nhiên mới mang lại sự sống bền lâu cho cả con người lẫn trái đất.
The post Biển Aral biến mất appeared first on Saigon Nhỏ.
