Hội nghị Trung Ương 15 khóa 13 vừa kết thúc, thay vì ổn định mọi thứ để tiến tới Đại Hội Đảng 14 thì chính sự Việt Nam lại dấy lên đồn đoán: CSVN sẽ thay đổi quyền lực bằng cách hợp nhất hai chức danh tổng bí thư và chủ tịch nước. Một bước đi đầy toan tính muốn áp dụng theo mô hình tập quyền của Trung Quốc. Liệu CSVN dám liều lĩnh?…
Trọng tâm của các đồn đoán xoay quanh khả năng Đảng CSVN sẽ hợp nhất hai chức danh quyền lực nhất: tổng bí thư và chủ tịch nước ngay sau Đại Hội 14. Mô hình này không mới, bởi Trung Quốc đã áp dụng nhiều năm nhằm tập trung quyền lực vào một trung tâm duy nhất.
Dù thông tin hợp nhất chưa được Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng chính thức tuyên bố, tuy nhiên, phải thừa nhận rằng chính trị Việt Nam đang ở một giai đoạn chuyển trục quan trọng. Đặc biệt, sau hai năm 2023 và 2024 đầy biến động, với hàng loạt cán bộ cấp cao bị thanh trừng, hệ thống buộc phải tái cấu trúc mạnh mẽ trước Đại Hội 14. Người đứng đầu Đảng và cũng là người có quyền lực bậc nhất hiện nay là Tổng Bí Thư Tô Lâm đang từng bước củng cố ảnh hưởng chính trị và vai trò chi phối nội bộ. Trái lại, chức danh chủ tịch nước từ thời ông Võ Văn Thưởng cho đến ông Lương Cường ở hiện tại lại khá mờ nhạt, thậm chí dính nhiều tai tiếng.
Toàn bộ hệ thống chính trị Việt Nam đang bộc lộ xu hướng tập trung quyền lực lẫn lợi ích về một đầu mối duy nhất là trung ương. Chính bối cảnh chính trị này, dẫn đến phát sinh thông tin đồn đoán có nên hợp nhất hay tiếp tục tách bạch hai chức danh tổng bí thư và chủ tịch nước tại Việt Nam. Thực tế, Đảng CSVN từng thử mô hình hợp nhất này. Vào năm 2018, ngay sau Chủ Tịch Nước Trần Đại Quang qua đời vì “bệnh lạ,” Quốc Hội CSVN khóa 14 nhanh chóng bầu ông Nguyễn Phú Trọng kiêm nhiệm cả hai vị trí.
Ông Trọng nắm quyền tối thượng từ năm 2018 đến năm 2021, cho đến khi Quốc Hội khóa 15 miễn nhiệm ông ở cương vị chủ tịch nước và bầu ông Nguyễn Xuân Phúc lên thay.
Trường hợp tương tự cũng diễn ra với ông Tô Lâm. Sau khi ông Nguyễn Phú Trọng qua đời vào Tháng Bảy, 2024, ông Tô Lâm được bầu làm tổng bí thư tại một kỳ họp đặc biệt. Trước đó, ông này đảm nhiệm vai trò chủ tịch nước từ Tháng Năm đến tháng Mười, 2024, trước khi ông Lương Cường được bầu tiếp quản chức vụ này. Như vậy, khoảng thời gian từ Tháng Tám đến Tháng Mười, 2024, ông Tô Lâm đã có khoảng thời gian ngắn “ngồi hai ghế” cùng một lúc.
Tuy nhiên giữa hai ông Tô Lâm và Nguyễn Phú Trọng là hai trường hợp khác nhau về bản chất. Việc ông Tô Lâm kiêm nhiệm chỉ là giai đoạn chuyển giao nhân sự trong tình thế đặc biệt của hệ thống, chưa bao giờ được xem là mô hình chính thức. Ngược lại, giai đoạn ông Nguyễn Phú Trọng kiêm nhiệm kéo dài gần hai năm rưỡi, lâu nhất trong lich sử CSVN tính đến hiện tại và được Quốc Hội bầu, hợp thức hóa hoàn toàn trong một nhiệm kỳ.
Ông Trọng kiêm nhiệm hai chức vụ cũng xuất phát từ nhiều lý do: Một là, việc Chủ Tịch Nước Trần Đại Quang đột ngột qua đời khiến nội bộ CSVN rơi vào khủng hoảng nhân sự cấp cao, buộc phải chọn một người đủ uy tín, đủ quyền lực để ổn định hệ thống. Khi đó Bộ Chính Trị và Ban Bí Thư, không ai có đủ sức mạnh lẫn vị thế như ông Nguyễn Phú Trọng. Hai là, ông Trọng lúc bấy giờ đang là tổng bí thư muốn đẩy mạnh chiến dịch “đốt lò” chống tham nhũng, bảo đảm không bị ngăn chặn từ đối thủ Nguyễn Tấn Dũng nên rất cần tập trung quyền lực bằng cách hợp nhất hai trục Đảng-Nhà Nước, vừa ổn định hệ thống vừa loại được đối thủ, tránh phân cực ở thượng tầng.
Thực chất, giai đoạn ông Trọng kiêm nhiệm chính là trường hợp mà CSVN muốn thử nghiệm mô hình tập quyền tương tự kiểu Tập Cận Bình ở Trung Quốc. Tuy nhiên, bối cảnh chính sự Việt Nam ở hiện tại liệu có phù hợp với mô hình này hay không?
Từ năm 2023 đến nay, đánh dấu một đợt thanh trừng sâu rộng và quy mô nhất trong nhiều năm của CSVN. Hàng loạt nhân vật cấp cao, từ ủy viên Trung Ương Đảng là những bộ trưởng, phó thủ tướng cho đến bí thư tỉnh bị kỷ luật hoặc bắt giữ với cáo buộc tham nhũng, tiêu cực. Điển hình như vụ án Việt Á kéo theo hàng trăm quan chức y tế, công an, quân đội, hoặc vụ “chuyến bay giải cứu” khiến hai bộ trưởng mất chức, nhiều thứ trưởng và quan chức ngoại giao vướng vòng lao lý, gần đây nhất là loạt án liên quan đến FLC, AIC, SCB-Trương Mỹ Lan cũng đẩy rất nhiều cán bộ cấp cao vào vòng lao lý, kỷ luật.
Đặc biệt, sự kiện Tô Lâm thần tốc ngồi ghế tổng bí thư rồi đưa đưa thân tín là hai ông Nguyễn Duy Ngọc và Lương Tam Quang vào Bộ Chính Trị đã làm thay đổi hoàn toàn tương quan quyền lực giữa các phe. Lực lượng công an được ông Tô Lâm cơ cấu, quyền mạnh hơn rất nhiều so với các lực lượng khác. Đây được coi là tiền đề quan trọng định hình bàn cờ quyền lực trước Đại Hội 14, tiến tới dự đoán về mô hình hợp nhất hai trục quyền lực Đảng-Nhà Nước.
Như nói ở trên, CSVN từ thời ông Nguyễn Phú Trọng kéo đến thời ông Tô Lâm hiện tại, xu hướng tập trung quyền lực trong hệ thống ngày càng rõ rệt. Các chiến dịch “đốt lò” làm trong sạch bộ máy, xử lý đại án tham nhũng-tiêu cực, cùng với sự thay đổi nhân sự ở cấp cao cho thấy Đảng muốn thu hẹp phân tán quyền lực, siết lại điều hành. Việc hợp nhất hai chức danh có thể giúp thống nhất mệnh lệnh, củng cố ổn định nội bộ. Thêm nữa, nội bộ CSVN hiện nay gần như không còn phe đối trọng đủ mạnh với phe Tô Lâm-Công An, không còn nhu cầu cân bằng quyền lực phe phái, nên Đại Hội 14 hoàn toàn có thể là điểm khởi đầu chính thức hợp nhất hai chức danh vào một người.
Tuy nhiên, mọi chuyện không đơn thuần suôn sẻ như vậy. Có nhiều yếu tố khiến việc hợp nhất hai chức danh hiện tại được đánh giá là thiếu phù hợp. Thứ nhất, Đảng CSVN có nguyên tắc truyền thống “tập thể lãnh đạo- cá nhân phụ trách,” phân quyền cho nhóm “tứ trụ” (mới đây thêm thường trực Ban Bí Thư thành “ngũ cột”) nhằm tránh một cá nhân tập trung quyền lực quá mức. Thứ hai, thời gian đại hội chỉ còn chưa tới một tháng, Đảng CSVN khó có thể liều lĩnh thay đổi mô hình quyền lực ở thời điểm nhạy cảm này. Thứ ba, việc hợp nhất hai chức danh buộc phải sửa lại luật, sửa lại hiến pháp, quy định lại quyền lực của Đảng và Nhà Nước, vấn đề này đòi hỏi cần có khoảng thời gian dài chứ không thể nói ngày một ngày hai, đặc biệt Việt Nam vừa tiến hành sửa đổi hiến pháp nay phải sửa lại? Cuối cùng, do Việt Nam theo cơ chế độc đảng lãnh đạo nên từ lâu đã bị các đối tác quốc tế đánh giá cơ chế kiểm soát thiếu minh bạch, nay thêm độc người lãnh đạo càng khiến Việt Nam khó thu hút đầu tư hơn.
Từ những yếu tố nêu trên, khả năng cao Đảng CSVN vẫn tiếp tục duy trì việc tách hai chức danh tổng bí thư và chủ tịch nước. Đây được xem là phương án an toàn, ít rủi ro và phù hợp với nguyên tắc “tập thể lãnh đạo.” Với mô hình này, tổng bí thư vẫn là người nắm quyền quân đội, công an, tổ chức và định hướng chính sách, còn chủ tịch nước chủ yếu làm đối ngoại và ký sắc lệnh. Mô hình này vừa giúp CSVN bảo đảm sự mềm dẻo lại vừa phù hợp để các phe phái duy trì ổn định mà không xáo trộn hệ thống.
The post CSVN sẽ hợp nhất hai ghế tổng bí thư và chủ tịch nước? appeared first on Saigon Nhỏ.
