Trong một lần gặp gỡ bạn bè, anh James Trần còn trẻ, nên được mọi người tin tưởng giao cho làm tái xế cho chuyến roadtrip, nhưng anh vội từ chối, với lý do “đi đường local thì ok, nhưng cứ vô xa lộ là em hay buồn ngủ, mỗi lần đi xa đều phải nhờ người khác lái.” Thế là chẳng ai dám giao vô-lăng cho anh nữa.
Trung Tâm Kiểm Soát và Phòng Ngừa Dịch Bệnh (Centers for Disease Control and Prevention – CDC) ước tính có tới 6,000 vụ tai nạn chết người xảy ra hàng năm do tài xế phải cố gắng giữ tỉnh táo. Cục Quản Lý An Toàn Giao Thông Đường Bộ Quốc Gia Hoa Kỳ (U.S. National Highway Traffic Safety Administration – NHTSA) ước tính tổng số vụ tai nạn liên quan đến tài xế gặp khó khăn là hơn 100,000 ca mỗi năm.
Những thống kê này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết của các tài xế trong việc chủ động chống lại sự mệt mỏi. Khi tài xế mệt mỏi, khả năng tập trung, thời gian phản ứng và kỹ năng ra quyết định của họ đều bị suy giảm nghiêm trọng.
Nhiều tài xế thường xuyên nhận ra hình ảnh đầu của những người ngồi ghế hành khách nhẹ nhàng chạm vào cửa sổ xe trong những chuyến đi đường dài. Tuy nhiên, hiện tượng này không chỉ đơn thuần vì sự thoải mái của hành khách; chính tài xế cũng thường xuyên phải đấu tranh với cơn buồn ngủ. Vậy tại sao chỉ một chuyến đi xe, đặc biệt trong những chuyến đi dài, lại khiến chúng ta trở nên uể oải, phải phụ thuộc vào nhạc lớn hoặc caffeine để tỉnh táo? Câu trả lời nằm ở sự kết hợp của các yếu tố tâm lý, sinh học và thể chất vốn có trong trải nghiệm lái xe.
Tình trạng mệt mỏi khi lái xe là một vấn đề an toàn công cộng nghiêm trọng, được thúc đẩy bởi sự giao thoa phức tạp giữa sinh lý học của cơ thể và môi trường lái xe đơn điệu. Sự buồn ngủ này không phải là dấu hiệu của sự lười biếng, mà là phản ứng tự nhiên của não bộ trước một môi trường thiếu kích thích.
Một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng buồn ngủ do đường xá gây ra này là một khái niệm mang tên “thôi miên trên đường cao tốc.” Thuật ngữ này mô tả trạng thái mà nhu cầu tập trung chủ động giảm đáng kể do lộ trình đơn điệu và dễ đoán trước.
Những đoạn đường dài lái xe trên xa lộ, vốn chỉ cần rất ít sự định hướng, chuyển làn đường hoặc cảnh giác với những mối nguy hiểm bất ngờ thường gặp trên đường phụ, lại thúc đẩy trạng thái giống như bị thôi miên này.
Khi các kích thích thị giác và tinh thần nhất quán và lặp đi lặp lại (như nhìn thấy cùng một loại biển báo, cây cối, hoặc vạch kẻ đường), mức độ tương tác của não bộ sẽ giảm xuống. Tính dự đoán này dẫn đến tình trạng buồn ngủ, đôi khi dữ dội, khiến người lái xe di chuyển quãng đường dài mà gần như không có ký ức gì về hành trình. Đây là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy tâm trí đang ở mức độ lái tự động.
Khi ở trạng thái thôi miên trên đường cao tốc, tài xế phản ứng chậm hơn nhiều với các tình huống bất ngờ. Tài xế càng lái xe trên một cung đường không có thử thách như vậy lâu, nguy cơ mất tập trung và gặp nguy hiểm càng cao. Bản chất lặp đi lặp lại của việc lái xe trong môi trường này khiến các tế bào thần kinh của não bộ không cần phải xử lý thông tin mới, cho phép tâm trí chuyển sang trạng thái thư giãn quá mức, gần như là ngủ.
Ngoài các yếu tố môi trường, nhịp sinh học vốn có của chúng ta đóng một vai trò quan trọng. Các chuyến đi đường dài thường giao thoa với nhịp sinh học tự nhiên của cơ thể, cụ thể là những thời điểm chúng ta được lập trình sinh học để tăng cường tình trạng buồn ngủ.
Cơ thể con người có hai khoảng thời gian ngủ tự nhiên sâu sắc nhất mỗi ngày, được quy định bởi nhịp sinh học:
Sáng sớm: Thường xảy ra vào khoảng 2 giờ sáng đến 6 giờ sáng.
Giữa buổi chiều: Thường xảy ra vào khoảng 1 giờ chiều đến 4 giờ chiều.
Một chuyến đi đường dài bắt đầu vào buổi sáng và kéo dài đến đầu giờ chiều, chẳng hạn từ tám giờ sáng đến hai giờ chiều, sẽ chạm đúng vào khoảng thời gian dễ bị tổn thương vào buổi chiều này. Do đó, người ngồi trong xe có thể đang phải khổ sở không chỉ với những ảnh hưởng tâm lý của việc lái xe mà còn cả cảm giác buồn ngủ ban ngày chắc chắn sẽ xảy ra.
Sự chồng chéo này làm tăng đáng kể tình trạng mệt mỏi. Khi sự buồn ngủ sinh học đạt đỉnh, nó làm giảm khả năng chống lại sự đơn điệu và thiếu kích thích của môi trường lái xe, khiến việc giữ tỉnh táo trở nên khó khăn hơn gấp bội.
Cũng có những nghiên cứu mới nổi, mặc dù còn hạn chế, cho thấy môi trường cơ học của chính chiếc xe góp phần vào sự thư giãn, hoạt động như một “bài hát ru cơ học.”
Cụ thể, những rung động tần số thấp và tiếng ồn nhịp nhàng do xe đang di chuyển tạo ra có thể có tác dụng xoa dịu tinh tế lên não bộ và cơ thể con người. Một số nghiên cứu chỉ ra những rung động tinh tế, kéo dài này, thường dưới 10 Hz, hoạt động như một bài hát ru nhẹ nhàng.
Những rung động này được cơ thể hấp thụ, làm dịu hệ thần kinh trung ương một cách hiệu quả và thúc đẩy sự thư giãn, cuối cùng dẫn đến giảm sự tỉnh táo và tăng cảm giác buồn ngủ. Mặc dù không phải nguyên nhân duy nhất, nhưng tác động vật lý này lại tạo thêm một lớp vỏ nữa cho môi trường, thúc đẩy sự mệt mỏi. Đối với hành khách, những rung động này lý tưởng cho việc ngủ, nhưng đối với tài xế, nó là một mối nguy tiềm tàng.
Cuối cùng, yếu tố thống nhất của tất cả những lý do này là sự thiếu hụt trầm trọng các kích thích tinh thần cần thiết. Sự kết hợp giữa sự đơn điệu về thị giác (thôi miên trên đường cao tốc), cơn buồn ngủ sinh học đỉnh điểm và tác dụng làm dịu cơ thể của xe tạo ra một môi trường gần như hoàn hảo cho sự mệt mỏi xuất hiện.
Những rủi ro liên quan đến tình trạng mệt mỏi khi lái xe đường dài này rất nghiêm trọng. Lái xe khi ngái ngủ hoặc mất tập trung là một mối nguy hiểm đáng kể đối với an toàn công cộng, tương đương với việc lái xe khi say rượu về mặt nguy hiểm.
Để bảo đảm an toàn cho bản thân và người khác, các chiến lược được khuyến nghị rất rõ ràng và dựa trên bằng chứng khoa học:
Dừng lại sau mỗi hai giờ hoặc sau mỗi 100 miles cho phép vận động thể chất và phục hồi tinh thần. Việc đi bộ ngắn hoặc hít thở không khí trong lành có thể phá vỡ trạng thái thôi miên trên đường cao tốc.
Chia sẻ trách nhiệm lái xe là cách hiệu quả nhất để bảo đảm tài xế đầu tiên được nghỉ ngơi sau khi cầm lái sau một chặng dài.
Caffeine có tác dụng tạm thời làm tăng cường sự tỉnh táo bằng cách ngăn chặn các thụ thể adenosine trong não, nhưng không nên dựa vào chất này để thay thế giấc ngủ. Nó chỉ nên được sử dụng như một biện pháp hỗ trợ tạm thời và cần được tiêu thụ đủ thời gian để có hiệu lực (khoảng 30 phút).
Nếu có thể, dừng lại và ngủ ngắn khoảng 20 phút. Ngủ ngắn là một cách mạnh mẽ để làm mới sự tỉnh táo, đặc biệt là trong khoảng thời gian dễ bị tổn thương vào buổi chiều.
Nếu bạn ngáp, chớp mắt thường xuyên, khó nhớ được vài dặm cuối cùng bạn đi, hoặc lái xe lệch làn, hãy tắp vào lề ngay lập tức. Đây là những dấu hiệu cho thấy cơ thể bạn đã đạt đến giới hạn.
Điều quan trọng là, những “mẹo” phổ biến như bật radio liên tục, nhai kẹo cao su hoặc hạ cửa sổ để đón gió lạnh được chứng minh là không có tác dụng lâu dài hoặc đáng tin cậy trong việc chống lại sự mệt mỏi. Chúng chỉ cung cấp một sự kích thích tạm thời, nhanh chóng bị áp đảo bởi sự mệt mỏi sinh học và thôi miên trên đường cao tốc.
Tuy nhiên, đối với hành khách, rủi ro thường rất nhỏ. Họ có thể tận dụng môi trường thư giãn của xe để ngủ, và đau cổ là hậu quả duy nhất của việc ngủ gật trên đường. Sự khác biệt này làm nổi bật trách nhiệm nặng nề của tài xế.
Tóm lại, việc lái xe đường dài là một thách thức sinh học và tâm lý. Hiểu được các cơ chế cơ bản này là bước đầu tiên để chống lại tình trạng này một cách hiệu quả và bảo đảm cho một hành trình an toàn.
The post Cách tránh bị ‘thôi miên trên xa lộ’ appeared first on Saigon Nhỏ.
