Họa sĩ William Utermohlen ra đời vào năm 1933 tại Philadelphia và mất tại London năm 2007. Sinh thời, ông theo học nghệ thuật tại the Pennsylvania Academy of Fine Arts (1951 – 1957) và the Ruskin School of Art, Oxford, Anh quốc (1957-58). Ông lập gia đình năm 1962 với bà Patricia Redmond, một sử gia về nghệ thuật. Trong những thập niên 70-90, ông Utermohlen nổi tiếng với những bức họa truyền thần, màu sắc tươi sáng nhưng được nhắc đến nhiều nhất qua những bức tranh cuối đời sau khi nhuốm bệnh Alzheimer. Bộ sưu tập này có tên “Conversation Pieces,” được bàn thảo như chứng tích về sự thoái hóa của não bộ vì căn bệnh.
Ông Utermohlen đã vẽ những bức truyền thần của chính mình từ năm 1995 sau khi biết mình bị bệnh Mất Trí Nhớ (Alzheimer’s disease). Là một nghệ sĩ, ông họa sĩ tự tìm hiểu căn bệnh của mình bằng cách vẽ những bức họa truyền thần. Qua những bức tranh, các nhà phân tích nghệ thuật đã theo chân sự thay đổi về kỹ thuật vẽ tranh của ông họa sĩ và nhìn thấu tâm tư người nghệ sĩ.
Khi thế giới riêng tư u uẩn của ông Utermohlen bắt đầu đắm chìm, “chiều sâu” của bức tranh cũng từ từ mờ dần và những chi tiết trên bức họa cũng lẳng lặng mất dấu. Bà vợ và bác sĩ của ông Utermohlen cho rằng ngay ông họa sĩ cũng có lúc nhận ra những thiếu sót kỹ thuật trong tranh; nhưng ông ta dường như không còn biết cách sửa chữa những lỗi kỹ thuật này nữa. Những bức tranh mỗi ngày một “cạn” (lack of spatial sense).
Theo Bác Sĩ Bruce Miller, chuyên gia về Thần Kinh tại Đại Học California, San Francisco, bệnh Alzheimer ảnh hưởng đến thùy đỉnh (parietal lobe) bên phải của não bộ; và phần não bộ này ảnh hưởng sâu xa đến tầm “nhìn” (visualization) của con người. Khi nhìn và “thấy” một vật thể, ta đem hình dạng, màu sắc… của vật thể ấy vào trí não, (internalization process) rồi mô tả lại vật thể ấy. Nghệ sĩ ngắm cảnh sinh tình, mô tả vật thể đã thấy, đã cảm nhận bằng văn chưng, thi phú… Ở đây, họa sĩ mô tả bằng cách vẽ lại vật thể trên vải bố. Khi não bộ bị ảnh hưởng của bệnh Alzheimer, “internalization process” từ từ giảm sút, người bệnh vẫn có thể “nhìn” nhưng không còn “thấy” và ghi nhận những chi tiết của vật thể vào não bộ…
Ông Utermohlen, năm 1995:
Các bức truyền thần của ông Utermohlen thay đổi theo thời gian sau khi nhuốm bệnh.
Năm 1996, ánh nhìn từ đôi mắt đã nhuốm màu u ám đau thương:
Cái nhìn của ông họa sĩ mỗi ngày một thêm trừu tượng, những hình ảnh không còn sắc sảo, đường nét trở nên mờ nhạt…
Năm 1998, người xem có thể đọc ra sự kinh hoàng, sợ hãi trong đôi mắt ấy trước những mất mát sâu thẳm. Các chuyên gia tâm lý cho rằng bức tranh đã “vẽ” ra sự buồn rầu, khắc khoải, buông trôi và có cả sự đau đớn, hổ thẹn âm thầm về sự thoái hóa của mình…
Đến năm 1999, dường như ông họa sĩ không còn “thấy” mình, nên đôi mắt cũng “cạn” dần, sắp biến mất với màu sắc mờ nhạt?
Và đến năm 2000, thì nhân dáng của nhà họa sĩ chỉ còn là một hình ảnh mờ nhạt, méo mó, cái đầu trơ trọi với khuôn mặt mất hết da thịt, chỉ còn xương sọ. Ông Utermohlen “nhìn” ra cái chết dần mòn:
Bà vợ, Patricia, mô tả và ghi chép về cuộc đời của hai vợ chồng, những ngày êm đềm hạnh phúc và chuỗi thời gian khổ nam sau khi người chồng nghệ sĩ nhuốm bệnh. Bà ấy nhận ra những thay đổi trong các bức tranh của ông Utermohlen, từ chiều sâu của bức tranh, nhận thức về vật thể đến người chung quanh. Thế giới của người chồng bị thu hẹp dần dần vì mất mát các cảm thụ. Nhìn nhưng không còn thấy. Thu góp nhưng không còn cảm nhận được ý nghĩa của hình ảnh, âm thanh của thế giới bên ngoài. Sự cô đơn khủng khiếp vây chặt như màu sắc âm u của những nét cọ trên tranh vẽ. Các bức họa phong cảnh “cạn” dần về chiều sâu, lỏng lẻo về bố cục… ông họa sĩ mất dần những quen thuộc về kỹ thuật hội họa. Nhưng những bức tự họa tỏ lộ nhiều nhất, chi tiết nhất về tâm tư. Kinh hoảng, sầu não, căm tức, uất ức rồi sau cùng buông xuôi trước nghịch cảnh. Ông Utermohlen ngưng vẽ và qua đời 5 năm sau.
Bà Patricia kể lại rằng sau mỗi bức tự họa, ông Utermohlen cho người điều dưỡng, Ron Isaacs, xem và ông Isaacs đã chụp hình từng bức họa như một cách ghi chép diễn tiến của căn bệnh. Từ sự mòn mỏi của trí óc đến cảm xúc cuồng nộ, bất lực rồi buông xuôi của tâm thần. Các bức tự họa ấy dường như đã thúc đẩy ông họa sĩ tiếp tục vẽ cho đến khi không còn “thấy” gì nữa để trải lòng trên vải bạt. Tâm tư giằng xé cho đến lúc cuối cùng.
Với bà vợ, ông Utermohlen qua đời từ lúc ngưng vẽ, thế giới của ông ấy đã khép lại. Lạnh lẽo. Trí óc không còn thụ nhận cảm giác. Chỉ thân xác hít thở không khí còn chút ấm áp. Cỗ máy tự vận hành cho đến khi những tế bào sau cùng chấm dứt hoạt động.
Chuyên viên tâm thần cho rằng các bức họa truyền thần của ông Utermohlen lúc cuối đời là những tác phẩm vô giá, quý hiếm về nghệ thuật, tài liệu y học và tâm lý. Họa sĩ nhìn và “thấy” những gì từ thế giới chung quanh, cảm thụ rồi chuyển đạt qua những nét cọ. Ở đây, một con người chống chỏi, giằng co với bệnh tật để giữ lại “căn cước,” cái “tôi” trước sự tước đoạt từ nghịch cảnh.
Các bức tranh của ông Utermohlen cũng như tác phẩm của các nghệ sĩ khác là những tài liệu vô giá về nghệ thuật. Nghệ thuật mang niềm vui, hạnh phúc cho con người cũng như một cách giải thoát cho tâm linh. Nghệ thuật đã chữa lành nhiều bệnh tâm thần, kể cả chứng bệnh dẫn đến bại não, dementia.
Bộ sưu tập tranh tự họa của ông Utermohlen được lưu trữ tại Galerie Beckel-Odille-Boicos, đã triển lãm nhiều lần tại Hoa Kỳ cũng như Hòa Lan, Đức, Thụy Sĩ… do hội Alzheimer bảo trợ. Phe ta xem đi xem lại bộ sưu tập này ba lần ở các thành phố khác nhau. Lần nào cũng chạnh lòng thương cảm. Không biết chi về hội họa, nhưng ngắm nghía mấy bức tranh mà xót xa quá, bệnh tật quả là khắc nghiệt, ông họa sĩ đánh mất nhân dạng của mình mỗi ngày một ít. Điều khắc khoải khổ sở nhất có lẽ là việc nhận ra sự mất mát của mình mà không thể níu giữ?
The post Họa sĩ, tác phẩm và bệnh Alzheimer appeared first on Saigon Nhỏ.
