Đề xuất vay vốn ngân sách gần $50 tỷ không lãi suất trong 30 năm của Vingroup để thực hiện dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam đã gây xôn xao dư luận.
HSR: Tham vọng ‘sống còn’ của Vingroup
Việc Vingroup quyết tâm theo đuổi dự án đường sắt cao tốc (HSR) không chỉ là một thương vụ kinh doanh hạ tầng. Sâu xa hơn, nó là một nước cờ mang tính “sống còn” nhằm giải quyết bài toán cốt lõi của tập đoàn: quỹ đất và tăng trưởng. Động lực này được thể hiện rõ nhất khi so sánh đề xuất của Vingroup với đối thủ.
Trong khi THACO chỉ đề nghị phát triển đô thị theo đúng mô hình TOD (Transit-Oriented Development) “phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng” truyền thống trong phạm vi 600 mét quanh nhà ga, tập trung vào thương mại và dịch vụ, thì Vingroup lại đề xuất phát triển các dự án khu đô thị, bất động sản quanh nhà ga. Thậm chí, đề xuất còn đi xa hơn khi yêu cầu nhà nước phải tự chi trả chi phí giải phóng mặt bằng cho các đô thị đó.
Tại sao lại có sự khác biệt này? Động lực của Vingroup đến từ áp lực phải liên tục tìm kiếm quỹ đất mới để duy trì tăng trưởng. Báo cáo tài chính của tập đoàn chứng minh mô hình kinh doanh của họ phụ thuộc lớn vào việc huy động vốn từ khách hàng.
Dòng tiền thuần từ hoạt động kinh doanh của tập đoàn năm 2024, dù báo cáo dương hơn 20,800 tỷ đồng, lại chủ yếu đến từ việc tăng mạnh “các khoản phải trả”, đặc biệt là khoản “Người mua trả tiền trước ngắn hạn” (hơn 138,000 tỷ đồng) – thực chất là một hình thức chiếm dụng vốn. Nếu không có sự gia tăng này, dòng tiền kinh doanh sẽ âm nặng do các khoản phải thu tăng và hàng tồn kho phình to. Điều này phơi bày một sự thật: dòng tiền của Vingroup phụ thuộc nguy hiểm vào việc phải liên tục mở rộng và tung ra các dự án mới để có nguồn thu gối đầu. Bằng chứng rõ nhất là việc Vingroup vẫn phải huy động trái phiếu với lãi suất cao ngất ngưởng, cho thấy nhu cầu vốn cấp thiết.
Áp lực này càng gia tăng khi các nguồn cung bất động sản ở khu vực ngoại ô các thành phố lớn đang dần bão hòa, quỹ đất cạn kiệt, còn việc mở rộng sang các tỉnh lẻ lại đối mặt với thách thức về mật độ dân số và mặt bằng giá thấp. Trong bối cảnh đó, Vingroup đang rất cần những “cú hích” mới, những quỹ đất quy mô lớn và tiềm năng tạo dòng tiền mạnh mẽ để duy trì đà hoạt động và tăng trưởng.
Những “siêu dự án” như Vin Cần Giờ (khoảng 2,870 ha) hay Hạ Long Xanh (gần 5,500 ha) là minh chứng cho chiến lược này. Chính vì thế, việc tìm cách mở rộng quỹ đất thông qua Phát triển Đại Đô thị gắn liền với các ga của HSR trở thành “Canh bạc sống còn” mà Vingroup phải quyết lấy cho bằng được.
Dấu chấm hết cho tham vọng Vinspeed
Trong phiên thảo luận tại Quốc hội ngày 10 Tháng Sáu, phát biểu của Thống Đốc Ngân Hàng Nhà Nước (NHNN) Nguyễn Thị Hồng như “dội một gáo nước lạnh” vào tham vọng này, khi bà khẳng định ngân sách sẽ chỉ cho vay 0% trong các trường hợp đặc biệt để ổn định hệ thống tài chính. Điều này gần như đặt dấu chấm hết cho tham vọng của ông Phạm Nhật Vượng với Vinspeed, cũng như đặt Vingroup vào một thế “sống còn.”
Theo bà Hồng, các khoản vay này luôn là điều bất thường, có thể xem là đi ngoài quy luật vận hành của thị trường và có khả năng gây ra những ảnh hưởng sâu rộng. Việc không dùng NHNN có nghĩa là tiền thuế của người dân sẽ không được dùng để bù đắp phần lãi suất bị thiếu hụt. Vậy, NHNN lấy tiền ở đâu để cho vay trong những trường hợp này? Đó là một dạng nghiệp vụ tạo tiền, hay nói một cách dân dã là “in tiền.” Việc đưa thêm tiền vào lưu thông một cách không tương xứng với sự tăng trưởng của nền kinh tế là rất đáng lo ngại, đặc biệt là rủi ro về lạm phát.
Chính vì những rủi ro tiềm ẩn đó, NHNN rất hạn chế việc sử dụng công cụ mạnh mẽ này. Thống Đốc Nguyễn Thị Hồng cũng cũng chỉ rõ, NHNN chỉ xem xét cho vay 0% trong hai trường hợp đặc biệt cấp bách để đảm bảo an toàn cho toàn bộ hệ thống.
Một là, khi một tổ chức tín dụng bị người dân rút tiền hàng loạt, NHNN sẽ cho vay tái cấp vốn với lãi suất 0% để ngân hàng đó có đủ khả năng chi trả cho người gửi tiền, qua đó ổn định tâm lý thị trường và ngăn chặn nguy cơ đổ vỡ mang tính dây chuyền.
Ví dụ điển hình và gần đây nhất chính là vụ việc liên quan đến Ngân Hàng SCB. Khi vụ án Vạn Thịnh Phát và bà Trương Mỹ Lan vừa bị phanh phui, đã có một làn sóng người dân ồ ạt đến rút tiền trước hạn. Để giải tỏa áp lực thanh khoản và bảo đảm quyền lợi cho người gửi tiền, NHNN phải bơm tiền cho SCB thông qua cơ chế cho vay đặc biệt như vậy. Dù phải đứng ra “cứu” SCB với một quy mô lớn chưa từng có, lạm phát của Việt Nam trong ba năm trở lại đây về cơ bản vẫn nằm trong tầm kiểm soát, một phần vì không phải tất cả người gửi tiền đều đến rút trong cùng một lúc, và vòng quay tự nhiên của dòng tiền trong nền kinh tế đã giúp giải quyết được một phần hậu quả.
Hai là, để thực hiện phương án phục hồi hoặc phương án chuyển giao bắt buộc đối với các tổ chức tín dụng đang bị đặt vào tình trạng kiểm soát đặc biệt. Đây là những “bệnh nhân” yếu nhất của hệ thống, và những khoản vay này là liều thuốc cần thiết để giúp họ vượt qua giai đoạn khó khăn.
Thông điệp của Thống Đốc Nguyễn Thị Hồng và NHNN qua những phát biểu này là vô cùng rõ ràng. Việc sử dụng công cụ cho vay 0% là một biện pháp cuối cùng, chỉ được dùng đến trong những tình huống nguy cấp nhất để bảo vệ sự an toàn của cả hệ thống tài chính, chứ chưa bao giờ là một quyết định dễ dàng. Điều này cho thấy những đề nghị xin vay vốn từ ngân sách, hay thậm chí là từ NHNN, với lãi suất 0% để thực hiện các dự án kinh doanh, dù là dự án hạ tầng lớn, gần như bất khả thi.
Điều này cũng gần như đồng nghĩa với dấu chấm hết cho tham vọng Vinspeed để “cứu cánh” cho Vingroup của Phạm Nhật Vượng. Bởi lẽ, với tình hình nợ vay sử dụng đòn bẩy ngày càng tăng cũng như tình trạng lợi nhuận từ hoạt động cốt lõi không đủ trả lãi vay của Vingroup, khó lòng có tổ chức tài chính nào có thể cho Vingroup vay một số tiền lớn như vậy nếu không có sự bảo lãnh rủi ro của Chính Phủ.
Cụ thể, tập đoàn Vingroup trong tính tới Quý 1 năm 2025 có gánh nặng nợ khổng lồ, với tổng nợ phải trả tại ngày 31 Tháng Ba 2025 đã ở mức 665.817 tỷ, và chiếm đến 80.9% tổng nguồn vốn. Điều này giữ tỷ lệ Tổng Nợ Phải Trả trên Vốn Chủ Sở Hữu (D/E) ở mức rất cao là 4.23 lần, báo hiệu mức độ rủi ro tài chính vẫn không hề thuyên giảm. Gánh nặng này lớn đến mức lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh cốt lõi (chỉ hơn 5,150 tỷ đồng) thậm chí còn không đủ để trang trải chi phí lãi vay trong kỳ (hơn 6,100 tỷ đồng). Với tình hình tài chính căng thẳng và chi phí vốn cao, Vingroup đang phải liên tục “đảo nợ.”
Trong cơ cấu nợ khổng lồ này, nợ vay tài chính – bao gồm các khoản vay ngân hàng và trái phiếu phát sinh lãi – chiếm một tỷ trọng quan trọng, ở mức gần 248,000 tỷ đồng (247,805 tỷ) vào cuối Quý 1/2025. Đã có những nỗ lực cơ cấu lại kỳ hạn nợ, thể hiện qua việc nợ vay ngắn hạn giảm nhẹ từ hơn 98,200 tỷ đồng xuống còn hơn 95,100 tỷ đồng. Ngược lại, nợ vay dài hạn, bao gồm cả trái phiếu thường và trái phiếu hoán đổi, đã tăng vọt từ mức khoảng 129,000 tỷ đồng vào đầu quý lên gần 150,000 tỷ đồng vào cuối Quý 1/2025. Mức tăng này tương đương hơn 20,500 tỷ đồng, tức tăng trưởng gần 16% chỉ trong một quý.
Sự gia tăng mạnh mẽ của nợ dài hạn này chủ yếu đến từ việc phát hành thêm trái phiếu và các khoản vay dài hạn mới, nhằm đáp ứng nhu cầu vốn cho các dự án trọng điểm và cơ cấu lại một phần nợ vay ngắn hạn. Điều này đi kèm với một chi phí vốn rất đắt đỏ. Như Thuyết minh đã chỉ rõ, Vingroup đang phải chịu các mức lãi suất thả nổi lên tới 16%/năm và lãi suất cố định cũng ở mức 11-12%/năm. Chính chi phí vốn cao này là nguyên nhân trực tiếp đẩy chi phí lãi vay của tập đoàn ngày càng phình to, lên tới hơn 6,100 tỷ đồng chỉ trong quý đầu năm.
Vòng xoáy này cho thấy họ phải liên tục vay khoản mới lớn hơn để vừa trả nợ cũ vừa bù đắp cho hoạt động. Chính vì vậy, họ khó lòng đi vay thương mại với lãi suất ưu đãi nếu không có sự bảo lãnh của nhà nước, và đề xuất vay ngân sách 0% chính là con đường duy nhất để kế hoạch này có thể thành hiện thực.
Canh bạc của Vingroup và cái giá xã hội phải trả
Khi so sánh các đề xuất tài chính, mức độ rủi ro cho ngân sách giữa hai phương án là rất khác biệt. THACO chỉ đề nghị Chính Phủ bảo lãnh khoản vay. Với Vingroup, Chính Phủ sẽ trực tiếp gánh chịu toàn bộ rủi ro. Nhận định của GS.TS Hoàng Văn Cường, nguyên Phó Hiệu trưởng trường Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng phương án của VinSpeed “có lợi hơn cho ngân sách” đã bỏ qua một thực tế kinh tế cơ bản: vốn Chính Phủ cho vay không phải là vốn miễn phí. Để huy động lượng vốn khổng lồ đó, nhà nước vẫn phải phát hành trái phiếu và chịu chi phí lãi suất, đồng thời gánh chịu rủi ro tỷ giá trong dài hạn.
Quan trọng hơn, khi các “đại công trường” bất động sản được triển khai ồ ạt, nguy cơ đầu tiên là sự hình thành các cơn sốt đất cục bộ. Giá bất động sản bị đẩy lên mức phi lý, làm xói mòn khả năng tiếp cận nhà ở của người dân. Theo dữ liệu từ Numbeo đầu năm 2024, chỉ số giá nhà trên thu nhập tại TP.HCM là 23.7, có nghĩa một gia đình cần trung bình gần 24 năm thu nhập để mua một căn nhà, một tỷ lệ thuộc nhóm cao nhất thế giới. Tình trạng thiếu hụt dòng tiền và việc Vingroup phải huy động vốn với lãi suất cao sẽ càng làm tăng chi phí vốn, khiến giá bán bất động sản quanh ga của Vingroup bị đẩy lên cao hơn nữa.
Hệ lụy khó tránh tiếp theo là nguy cơ hình thành những “khu đô thị ma.” Các dự án dù lớn đến mấy cũng khó thu hút cư dân về sinh sống ổn định. Điều quan trọng nhất là phải tạo được việc làm với thu nhập đủ sức mua hoặc thuê nhà. Bài học từ các dự án đô thị trên thế giới đã chứng minh điều này. Thành phố Irvine, California, là một ví dụ điển hình về thành công. Nó được quy hoạch một cách tỉ mỉ để không chỉ là nơi ở, mà còn là một trung tâm kinh tế và giáo dục, chủ động thu hút các tập đoàn công nghệ lớn và trường Đại học California, Irvine về đặt trụ sở, tạo ra một hệ sinh thái việc làm chất lượng cao. Ngược lại, những thành phố được xây dựng ồ ạt nhưng thiếu nền tảng kinh tế, như California City, thuộc Kern County, California; hay Thames Town ở Thượng Hải (Trung Quốc) đã trở thành những “thành phố ma” điển hình với một mạng lưới đường sá rộng lớn nhưng vắng bóng người ở. Nếu các đại đô thị của Vingroup không kéo được doanh nghiệp về, chúng sẽ chỉ là những khu đô thị để bán, gây lãng phí nguồn lực và tiềm ẩn nhiều vấn đề xã hội.
Do đó, xét trên tổng thể, việc Vingroup tìm cách giành lấy bằng được dự án HSR không đơn giản chỉ là một thương vụ đầu tư hạ tầng. Nó mang những yếu tố “sống còn” hơn nhiều đối với cả tập đoàn và cá nhân ông Phạm Nhật Vượng. Tuy nhiên, cách tiếp cận này, nếu được thực thi, có nguy cơ gây ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng cho sự phát triển đô thị bền vững và lợi ích của đại đa số người dân, trong khi chỉ phục vụ cho một số nhóm lợi ích cụ thể.
The post Dấu chấm hết cho Vinspeed và ‘canh bạc’ của Vingroup appeared first on Saigon Nhỏ.
