Khoa học thần kinh tiết lộ điều mà chúng ta đã cảm nhận từ lâu: Chúng ta không chỉ “suy nghĩ” bằng đầu óc ngay từ đầu, mà cảm nhận, hành động và ghi lại sự kiện, sau đó mới suy nghĩ.
Lý trí-Trái-tim-Trực giác
Mai Khanh từng duy trì một mối quan hệ lâu dài khiến cô kiệt sức. Lý trí mách bảo cô phải tiếp tục cố gắng. Trái tim cô đau nhói vì buồn bã. Ruột gan cô lại rối bời và buồn nôn. Trong một buổi huấn luyện não bộ – cơ thể, cô đã hiểu rõ hơn về cách dung hòa cảm xúc và suy nghĩ về mối quan hệ của mình.
Và rồi, mặc dù khó khăn, cô nhận ra rằng quyết định rời đi là một sự giải thoát. Đó là khởi đầu của quá trình chữa lành thực sự. Bộ não dẻo dai của cô giờ đây mang một niềm tin mới: Tôi có thể tự lựa chọn và vẫn được an toàn.
Anna Trần, giám đốc điều hành của một bệnh viện, vừa có cơ hội lãnh đạo một khoa chăm sóc sức khỏe mới. Đầu óc cô cảm thấy thận trọng, nhưng trái tim lại háo hức với cơ hội được phục vụ ở một tầm cao mới. Tuy nhiên, cô vẫn chưa hoàn toàn sáng suốt cho đến khi cảm nhận được một tiếng “có” ấm áp sâu thẳm trong lòng. Khoảnh khắc đó không chỉ là cảm xúc, mà còn là phản ứng hóa học thần kinh. Bằng cách tác động lên sự cân bằng toàn bộ cơ thể, Anna đã tạo ra một mô hình thần kinh mới về sự tự tin và khả năng lãnh đạo can đảm. Điều đó không hề dễ dàng, nhưng với sự tập trung cao độ, cô đã có thể suy nghĩ rõ ràng và đưa ra những quyết định hợp lý để tiến về phía trước.
Huy Lê, một kỹ sư phần mềm, được thăng chức nhưng lại cảm thấy bị hấp dẫn về lời mời từ một công ty khởi nghiệp mới. Mặc dù lý trí mách bảo anh đồng ý, và trên giấy tờ thì rất tuyệt vời, nhưng ruột gan anh lại quặn thắt. Anh bị chuột rút, mất ngủ và liên tục do dự.
Việc phớt lờ những tín hiệu từ ruột gan đó đã dẫn đến những vòng lặp căng thẳng mãn tính. Chỉ sau này, khi làm việc với một huấn luyện viên chuyên về khả năng dẻo dai của não bộ, anh mới học được cách trân trọng trực giác của mình. Lựa chọn đó đã mang lại cho anh sự bình yên và giúp anh bắt đầu kết nối lại hệ thần kinh của mình theo hướng chân thực và an toàn về mặt cảm xúc khi anh quyết định từ chối lời mời.
Khi dừng lại và kiểm tra bằng lý trí, trái tim và trực giác, chúng ta sẽ phá vỡ các khuôn mẫu cũ, tự động. Điều này mở ra cho não bộ hình thành các kết nối mới. Theo thời gian, những khuôn mẫu mới dựa trên sự tin tưởng, sáng suốt và sự đồng điệu nội tâm này sẽ trở nên nổi trội. Đó là cách mà sự thay đổi bền vững diễn ra.
Hành động trước, suy nghĩ sau
Bạn đã bao giờ có linh cảm về điều gì đó chưa? Đó chính là trục não-ruột đang hoạt động. Nó liên quan đến các mạng lưới phức tạp của các tế bào thần kinh và các đường dẫn truyền tín hiệu hóa học ảnh hưởng đến sự điều hòa cảm xúc và tính linh hoạt của nhận thức thông qua giao tiếp hai chiều liên tục giữa hệ thần kinh ruột và hệ thần kinh trung ương (Gershon, 1998).
Bạn đã bao giờ cảm thấy trái tim mình tràn ngập tình yêu thương? Đó chính là sự gắn kết giữa tim và não. Thần kinh học nghiên cứu cách tim góp phần vào quá trình xử lý cảm xúc và nhận thức rõ ràng, với sự gắn kết giữa tim và não được chứng minh là hỗ trợ sự hài hòa sinh lý toàn hệ thống và cải thiện khả năng ra quyết định (McCraty và cộng sự, 2009).
Còn cảm giác sợ hãi? Đó chính là hệ viền, đặc biệt là hạch hạnh nhân, điều phối các phản ứng sinh tồn tự động của cơ thể. Các phản ứng chiến đấu, bỏ chạy, đóng băng được xử lý bằng cách xử lý các mối đe dọa nhận thức và kích hoạt hệ thần kinh tự chủ để chuẩn bị cho hành động ngay lập tức (Harvard Health Publishing, 2023).
Mỗi trung tâm này có thể tạo ra các đường dẫn thần kinh mới. Điều đó có nghĩa là khi chúng ta rèn luyện bản thân để kết nối với cả ba, chúng ta sẽ hành động theo sự đồng bộ và định hình lại hệ thần kinh cũng như hành vi của mình. Đây chính là tính dẻo dai của thần kinh.
Khi nội tâm bạn bất đồng quan điểm
Hãy tưởng tượng điều này: Bạn được đề nghị một công việc mới. Lý trí của bạn cho rằng đây là một bước đi thông minh. Trái tim bạn cảm thấy bất an: Có lẽ bạn đang rời xa những người mình quan tâm. Còn ruột gan bạn thì sao? Nó quặn thắt mỗi khi nghĩ đến.
Mâu thuẫn nội tâm đó không chỉ đơn thuần là căng thẳng. Đó là sự mất cân bằng sinh học. Và khi ba “bộ não” của bạn không đồng bộ, não bộ có thể bị mắc kẹt trong những khuôn mẫu bảo vệ cứng nhắc, làm giảm tính linh hoạt và sự rõ ràng trong việc ra quyết định. Tin tốt là tính dẻo dai của não bộ cho phép bạn thiết lập lại những khuôn mẫu đã ăn sâu đó.
Trình tự tự nhiên của các quyết định linh hoạt thần kinh
Chúng ta chỉ có một bộ não, nhưng cái gọi là “Mô hình huấn luyện ba bộ não” dựa trên phép ẩn dụ đó và đề xuất một trình tự ra quyết định bắt nguồn từ sinh học:
Chất dẫn truyền thần kinh trục ruột-não, giống như serotonin, kiểm tra sự an toàn.
Trái tim đánh giá sự thật và các giá trị cảm xúc thông qua oxytocin và vasopressin.
Lý trí mang lại lý luận và lập kế hoạch bằng cách sử dụng glutamate và dopamine.
Việc tuân theo trình tự này tôn trọng hệ thống phân cấp thần kinh tự nhiên của cơ thể và giảm thiểu xung đột nội tâm. Nó cho phép việc học tập và thay đổi hành vi bén rễ vì sự thay đổi được thể hiện trong hệ thần kinh của bạn.
Lần tới khi bạn đưa ra quyết định, hãy thử bài tập đơn giản này:
Hãy hỏi Lý trí: Mình biết gì? Mình nghĩ gì?
Hãy hỏi Trái tim: Mình cảm thấy thế nào? Điều này có phù hợp với các giá trị của mình không?
Hãy hỏi Trực giác: Mình cảm thấy thế nào về mặt thể chất? Bản năng của mình nói gì?
Giờ hãy tự suy ngẫm: Dạo này bạn đã bỏ qua bộ não nào? Điều gì có thể thay đổi nếu bạn lắng nghe nó? Mỗi khi bạn chọn sự liên kết, bạn đang củng cố hệ thống thần kinh khỏe mạnh hơn.
Khi tất cả mọi thứ được liên kết, một điều gì đó sẽ thay đổi. Bạn cảm thấy rõ ràng hơn. Mạnh mẽ hơn. Bình tĩnh hơn. Và theo thời gian, bộ não của bạn sẽ phản ánh sự chuyển đổi này. Những người thường xuyên thực hành phương pháp này thường báo cáo rằng họ ít bị mất ngủ hơn, trực giác minh mẫn hơn và tự tin hơn vào các quyết định của mình.
Tại sao? Bởi vì họ đã rèn luyện bộ não của mình lắng nghe, liên kết và hành động một cách chính trực trên toàn bộ mạng lưới thông minh của cơ thể.
Vậy nên, khi ruột gan bạn thắt lại, tim đập nhanh, hay đầu óc quay cuồng, hãy dừng lại. Hãy lắng nghe trái tim, kiểm tra mọi cảm xúc trực giác, và chắc chắn rằng não bộ đang đưa ra những lựa chọn hợp lý, chứ không chỉ dựa trên sự dẫn truyền thần kinh. Đó là cách xây dựng tiềm năng dẻo dai của não bộ. Mỗi hành động nhỏ của sự đồng điệu nội tâm đều củng cố các đường dẫn thần kinh của nhận thức bản thân, khả năng phục hồi và trí tuệ.
(theo Psychology Today)
The post Ba ngôn ngữ của bộ não appeared first on Saigon Nhỏ.
